Chrysanthemum L. — złocień, chryzantema

Rodzina Asteraceae — astrowate (dawniej Com- posiłae — złożone)

Odmiany złocieni uprawiane na kwiat cięty wywodzą się od złocienia ogrodowego — Chrysanthemum x hortorum Baley. Powstał on w wyniku krzyżowania wielu gatunków dzikich, z których dwa — pochodzące z Chin — odegrały największą rolę w hodowli: Chrysanthemum indicum L. i Chrysanthemum moriflorum Ram. (syn. Ch. sinense sab.).

Odmiany. Istnieją różne systemy klasyfikacji odmian złocieni. Pierwszy, najbardziej rozpowszechniony w praktyce ogrodniczej, wynika z wielkości kwiatostanu i sposobu uprawy roślin.

1. Odmiany wielkokwiatowe (tab. 5), tworzące kwiatostany o średnicy 16—20 cm, prowadzi się najczęściej sposobem standardowym, tj. na jeden pęd i jeden kwiat, wyłamuiac wszystkie boczne pędy i pąki.
2. Odmiany średniokwiatowe (tab. 6), zwane niekiedy dekoracyjnymi, tworzą kwiatostany o średnicy 11—15,5 cm. Uprawia się je na jeden lub kilka pędów.
3. Odmiany drobnokwiatowe (tab. 7), tworzące kwiatostany o średnicy 6—10 cm, uprawia się obecnie w szklarniach wyłącznie sposobem gałąz­kowym, tj. na jeden wielokwiatowy pęd, bez uprzedniego wyłamywa­nia bocznych pędów i paków.

Przedstawiony podział jest nieco uproszczony, bowiem do uprawy gałązkowej nadają się nie tylko odmiany drobnokwiatowe, lecz również niektóre średniokwiatowe ('Golden Crystal', 'Tokyo', 'Vedova', 'Westland Blue') i wielkokwiatowe ('Homara', 'Luyona', 'Super White', 'Super Yellow').

Według terminu kwitnienia dzieli się odmiany złocieni na wczesne — kwitnące w sierpniu i wrześniu, średniowczesne— kwitnące w paździer­niku i na początku listopada oraz późne — kwitnące w listopadzie i gru­dniu. Jednocześnie dla potrzeb sterowanej uprawy klasyfikuje się zło­cienie wg reakcji fotoperiodycznej, określając liczbę tygodni, jakie muszą upłynąć od nastania naturalnego okresu dni krótkich lub rozpoczęcia zaciemniania do pełni kwitnienia. Odmiany, które osiągają pełnię kwit­nienia po 6—8 tygodniach, zalicza się do wczesnych, odmiany 9—11- -tygodniowe zalicza się do średniowczesnych, a 12—15-tygodniowe do późnych.

Przyjmując jako kryterium kształt kwiatostanu dzieli się odmiany złocieni na pojedyncze, anemonowe i pełne. W grupie pełnych wyróżnia się

 

nego na okres późnego lata lub jesieni. Dzieje się tak dlatego, że

o   wzroście i rozwoju organów wegetatywnych złocieni decyduje długi dzień, a kwitnienie uwarunkowane jest działaniem dnia krótkiego. Za­równo w fazie wegetatywnej, jak i generatywnej trwa wzrost roślin, ale pąki kwiatostanowe tworzą się wyłącznie w fazie generatywnej.

W warunkach naturalnych, w ciągu jednego okresu wegetacji, złocienie wydają kolejno trzy rodzaje pąków kwiatostanowych: pąk koronowy pierwszy, pąk koronowy drugi i pąk szczytowy.

Na początku lata pojawia się na roślinie pąk koronowy pierwszy, zwany również pąkiem letnim. W czasie naturalnego rozwoju roślin, bez ingeren­cji człowieka, pąk ten nie zakwita. Dopiero wyłamanie wszystkich prze­rastających go pędów bocznych umożliwia wytworzenie kwiatostanu — wprawdzie bardzo dużego, ale niezbyt kształtnego i źle wybarwionego, osadzonego na zbyt długiej, słabo ulistnionej szypułce (rys. 7).

 

W pełni lata pojawia się na roślinie drugi pąk koronowy, zwany także pąkiem późnego lata. Rozwija się z niego kwiatostan nieco słabiej

 

wypełniony kwiatami języczkowymi, a przez to mniejszy, ale o typowej dla odmiany, intensywnej barwie i regularnym kształcie (rys. 8). Szy- pułka kwiatostanowa jest tu krótsza. Jesienią tworzy się na roślinie ostatni pąk szczytowy, inaczej zwany jesiennym albo końcowym. Otaczają go zwykle pąki boczne, które należy wyłamać, aby uzyskać jeden wartościo­wy koszyczek kwiatowy. Szypułki kwiatostanowej brak, gdyż pąk szczy­towy tworzy się bezpośrednio nad ostatnim prawidłowo wykształconym liściem. Kwiatostan z pąka szczytowego charakteryzuje się piękną, in­tensywną barwą i na ogół dość regularnym kształtem. Jest jednak najmniejszy, bo najsłabiej wypełniony kwiatami języczkowymi. Nie prze­sądza to jednak o jego wartości użytkowej. Wręcz przeciwnie, ze wzglę­dów które zostaną omówione później, jego znaczenie w uprawie — zwłaszcza sterowanej — jest największe.

Dla zapoczątkowania procesu inicjacji pąka kwiatostanowego potrzebny jest dzień (fotoperiod) o ściśle określonej długości — zwanej krytyczną. Krytyczna długość dnia zależy od odmiany. Późne — inicjują pąki

 

W warunkach bardzo krótkiego i krótkiego dnia (1 0—13 godzin), wczesne odmiany natomiast zdolne są do wytworzenia zawiązków kwiatowych nawet, gdy dzień jest zdecydowanie długi (16—18 godzin). Odmiany średniowczesne reagują na pośrednie długości fotoperiodu (najczęściej około 14,5 godziny). Nie ma więc uniwersalnej krytycznej długości dnia dla wszystkich odmian złocieni. Istnieją ponadto takie odmiany, u których nie zdołano stwierdzić krytycznej granicy fotoperiodu. Natomiast wszyst­kie odmiany złocieni wykazują jednakowy typ reakcji ilościowej na światło, co polega na przyspieszaniu kwitnienia w miarę skracania długości dnia i jego opóźnianiu w miarę wydłużania dnia. Reakcja ta ma różny stopień nasilenia, od radykalnego przyspieszenia (bądź opóźnienia) do efektu prawie niezauważalnego.

Optymalne natężenie światła dla wzrostu wegetatywnego złocieni wynosi 5000 lx. W okresie dni krótkich, w fazie rozwoju generatywnego —

 

intensywne światło jest potrzebne złocieniom w nie mniejszym stopniu. Światło o słabym natężeniu całkowicie hamuje, bądź wydatnie opóźnia rozwój pąka kwiatostanowego. Niedobór światła jest szczególnie dot­kliwie odczuwany przez złocienie w porze jesienno-zimowej, tzn. od listopada do połowy lutego. Niektóre odmiany tracą wówczas zdolność do zakwitania, a inne rozwijają pąki ze znacznym opóźnieniem. Całkowite zahamowanie rozwoju generatywnego następuje u złocieni przy natęże­niu światła wynoszącym 1000 lx.

Wpływ światła na wzrost i rozwój złocieni jest skorelowany ściśle z działaniem temperatury, czego wyrazem jest reakcja roślin na jarowanie (jaryzację), czyli okresowe chłodzenie roślin matecznych w temperaturze nie przekraczającej 10°C. Warunkuje ono kwitnienie znacznej liczby odmian złocieni. Pozytywny efekt jarowania ujawnia się jednak tylko podczas krytycznej dla danej odmiany długości dnia i — co jest szczególnie interesujące przy odpowiednio wysokim natężeniu światła. Słabe światło powoduje dejarzację, czyniąc roślinę niezdolną do wydania kwiatów. Jarowanie roślin matecznych powinno trwać 3—4 tygodnie, a optymalna temperatura w czasie tego procesu wynosi 4—6°C. Obok odmian bezwzględnie wymagających jarowania istnieją odmiany cał­kowicie na nią niewrażliwe oraz takie, dla których jarowanie nie jest wprawdzie konieczne, jednak wywiera korzystny wpływ na tempo ich rozwoju generatywnego.

Wzrost wegetatywny złocieni przebiega najszybciej w temperaturze 16°C. Jest to również optymalna temperatura w pierwszym okresie ich rozwoju generatywnego, tj. do momentu pojawienia się na szczycie pędu pąka kwiatostanowego. W temperaturze poniżej 10°C przewa­żająca liczba odmian złocieni traci zdolność do kwitnienia. W okresie późniejszym — gdy już związany pąk rozwija się w koszyczek kwiatowy

—  temperaturę można co tydzień obniżać o 1—2°C, od 1 6⁼C do 1 0°C. Zbyt wysoka temperatura, w zakresie 26—35°C, wydatnie opóźnia rozwój złocieni, bądź całkowicie hamuje kwitnienie.

W okresie wegetacji wilgotność powietrza może wynosić 85%, a w czasie kwitnienia należy ją obniżyć do 65%. Intensywność wyparowywania wody przez rośliny zależy w dużej mierze od wielkości liści. Dlatego odmiany o dużych fiściach wymagają większych ilości wody. Złocienie należy podlewać obficie, ale rzadko, to znaczy raz albo dwa razy w ty­godniu — zależnie od pogody.

Rozmnażanie i przygotowanie materiału sadzeniowego. Karpy złocieni przeznaczone do założenia matecznika ;powinny być zdrowe i starannie wyselekcjonowane z roślin najdorodniejszych, o typowym dla odmiany kształcie i zabarwieniu koszyczków kwiatostanowych.

Jesienią, po skróceniu korzeni o 1 /3 i usunięciu resztek starej, zdrew­niałej łodygi, sadzi się rośliny mateczne w szklarni na nie zacienionych stołach w rozstawie 12X15 cm, 15X15 cm lub 15X20 cm zależnie od odmiany. W trakcie sadzenia wykonać należy cięcie wyrównujące pędów odziomkowych, polegające na skróceniu za długich oraz rozeto- watych. Pędy zakończone pąkami kwiatowymi, zainicjowanymi jeszcze w okresie poprzednieqo kwitnienia roślin, przycina się tuż nad ziemią. Podczas zimy utrzymuje się w mateczniku temperaturę 4—6°C. Mniej więcej miesiąc przed planowanym terminem sadzonkowania temperaturę podnosi się stopniowo do 16°C, aby pobudzić rośliny mateczne do intensywnego wzrostu i wytworzenia dużej liczby pędów przeznaczo­nych na sadzonki.

W uprawie sterowanej sadzonki potrzebne są przez cały rok, więc postępowanie z matecznikiem jest inne. Najpierw jaruje się rośliny mateczne przez 2—4 tygodnie w szklarni, w której temperatura nie może przekraczać 10°C. Po tym okresie podwyższa się temperaturę do 16°C i doświetla rośliny, przedłużając dzień do 16 godzin. Wystar­czające do tego celu jest światło o natężeniu 50 lx. Jednak silniejsze światło — do 5000 lx — wysyłane przez lampy rtęciowe typu LRFR jest korzystniejsze, gdyż nie tylko zapobiega tworzeniu się niepożądanych pąków kwiatostanowych, lecz również zwiększa wydajność roślin ma­tecznych,

Utrzymanie karp matecznych w odpowiedniej kondycji przez cały rok jest bardzo trudne. Dlatego też w systemie uprawy sterowanej rolę roślin matecznych spełniają sadzonki. Zaraz po ukorzenieniu uszczykuje się je w celu rozkrzewienia, a następnie w warunkach podanych wyżej eksploatuje przez 3 miesiące, Z takiego matecznika pobiera się sadzonki do założenia następnego matecznika na okres 3 miesięcy itd. — przez cały rok.

Zakładanie matecznika z sadzonek jest czasem konieczne również w uprawie tradycyjnej. Istnieją bowiem odmiany złocieni, które wykazują tendencję do gnicia i wypadania w okresie zimy, np. 'Escort⁷. Inne rozkrzewiają się lepiej, gdy są otrzymane z sadzonek niż z karp matecz­nych, np. 'Indianapolis White' i jej barwne mutanty.

Wydajność matecznika zależy od sposobu jego uprawy oraz od pory roku i odmiany. Z m² powierzchni uprawnej można uzyskać średnio od 200 do 500 sadzonek miesięcznie.

Na sadzonki tnie się pędy o długości 6—10 cm z 3—5 liśćmi. Dolny liść znajdujący się tuż pod węzłem, w miejscu cięcia sadzonki, należy usunąć.

Sadzonki wsadza się w podłoże na głębokość 1 cm, w rozstawie 5X5 cm. Bardzo korzystne jest uprzednie potraktowanie nasady sadzonki pre­paratem korzeniotwórczym. Najlepsze efekty dają środki zawierające kwas 3-indolilomasłowy (IBA), np. Seradix nr 1, produkcji angielskiej, lub Rhizopon AA, produkcji holenderskiej.

W okresie ukorzeniania należy pielęgnować sadzonki szczególnie sta­rannie. Konieczne jest częste ich zraszanie bądź zamgławianie oraz okrywanie osłonami foliowymi, aby nie przywiędły.

Temperaturę podłoża trzeba utrzymywać na poziomie 16—18°C, a tem­peraturę powietrza 14—15°C.

Ukorzenianie sadzonek złocieni trwa od 2 do 5 tygodni; najkrócej w maju i czerwcu, najdłużej — w grudniu. Decyduje o tym przede wszystkim światło, którego niedobór w ziemie opóźnia inicjację korzeni i ich wzrost. Dlatego też w systemie uprawy sterowanej, przynajmniej w okresie od listopada do połowy lutego, sadzonki doświetla się w czasie ukorzeniania tak, aby naturalny dzień przedłużyć do 16—18 godzin (rys. 9). Natężenie światła powinno wynosić 5000 lx, co uzyskuje się stosując lampy rtęciowe typu LRFR o mocy 250 W, zawieszone nad wierz­chołkami sadzonek na wysokości 60 cm w rozstawie 1X1 nr>. Podłoże i nawożenie. Do ukorzeniania sadzonek używa się najczęściej czystego, przemytego piasku rzecznego, perlitu lub torfu wysokiego, chociaż można stosować też inne podłoża (tab. 8). Optymalne pH podłoża wynosi 5,5—6,5. W przypadku odczynu kwaśnego efekty ukorzeniania są bardzo mierne, dlatego też torf wysoki należy wapnować, stosując 3—4 kg węglanu wapnia na m³. Wapnowanie wykonuje się nawet wówczas, gdy torf jest używany w mieszance z innymi materiałami. Jeśli pozostałymi komponentami są perlit lub wermikulit o odczynie alkalicznym, dawkę węglanu wapnia należy zmniejszyć mniej więcej

o   połowę, aby pH podłoża nie przekraczało 7,2. Alkaliczny odczyn podobnie jak i odczyn bardzo kwaśny wpływa bowiem ujemnie na ukorzenianie się sadzonek.

Do uprawy złocieni na miejscu stałym w szklarni nadaje się każda ziemia o dobrej strukturze, pH 6,0—7,9 i zasobności w składniki pokar­mowe nie przekraczającej następujących wartości granicznych w 1 litrze podłoża: 100—200 mg N, 150—300 mg P i 350—600 mg K. Wartości niższe pożądane są w momencie rozpoczynania uprawy, wyższe — gdy rośliny są już w pełni wzrostu. Intensywne nawożenie, a zwłaszcza przenawożenie azotem przyspiesza kwitnienie złocieni. Warto o tej prawidłowości pamiętać, aby uniknąć przedwczesnego inicjowania pąków kwiatostanowych. Zbyt duże dawki azotu obniżają również trwałość kwiatów po ścięciu. Istotna jest ponadto forma, w jakiej azot dostarczany jest złocieniom. W fazie wegetatywnej należy go podawać w postaci amonowej a w fazie generatywnej — w formie azotanowej. Szczególnie ważne dla tworzenia kwiatostanów jest nawożenie fosforem. Gdy stosuje się wysokie dawki fosforu w stosunku do azotu, kwiaty są większe i bardziej trwałe po ścięciu. Największe zapotrzebowanie roślin na fosfor występuje między 30 a 60 dniem uprawy.

Bardzo istotnym składnikiem mineralnym jest także potas. Odgrywa on dużą rolę w czasie suszy, a także w okresach o słabym usłonecznieniu, gdyż reguluje gospodarkę wodną roślin oraz pośrednio korzystnie wpływa na fotosyntezę. Przenawożenie potasem objawia się kruchością liści i nadmierną sztywnością pędu.

Uprawa tradycyjna. Okres sadzonkowania złocieni trwa od lutego do lipca. Termin wykonania tej czynności decyduje o czasie'trwania uprawy,

 

o  wysokości roślin oraz określa możliwość wyboru najbardziej odpowied­niego rodzaju pąka kwiatostanowego. Złocienie sadzonkowane w lutym, marcu i kwietniu tworzą wszystkie trzy rodzaje pąków, tj. pierwszy i drugi pąk koronowy oraz pąk szczytowy. Sadzonkowane w maju i czerwcu tworzą tylko drugi pąk koronowy i pąk szczytowy, a rozmnażane w lipcu

—  już tylko pąk szczytowy. Tak więc, zależnie od terminu sadzonkowania, pierwszym w kolejności może być każdy z trzech rodzajów pąków. Zastosowanie wczesnych terminów rozmnażania i niedopuszczenie do rozwoju niepożądanego rodzaju pąka wymaga uszczykiwania wierz­chołków roślin tuż po zawiązaniu się pąka lub krótko przedtem. Najsil­niejszy z pędów bocznych pozostawia się wówczas na roślinie, a pozo­stałe wyłamuje. Po pewnym czasie na pozostawionym pędzie pojawi się kolejny rodzaj pąka.

Trzeba wyraźnie podkreślić, że termin rozmnażania nie ma wpływu na termin kwitnienia złocieni prowadzonych na określony rodzaj pąka kwiatostanowego. Dlatego też nie należy przetrzymywać ukorzenionych sadzonek w szklarni już od lutego, jeżeli można rozpocząć uprawę później, a tym samym obniżyć'koszty produkcji. Wyjątek stanowią tu odmiany charakteryzujące się bardzo słabym wzrostem, którym prze­dłużony okres wegetacji umożliwia osiągnięcie odpowiedniej wysokości. Sadzonki złocieni przeznaczone do uprawy w nie ogrzewanych tunelach foliowych powinny być ukorzenione w kwietniu, a następnie uprawiane na pierwszy pąk koronowy. Do szklarni zimnej lub lekko ogrzewanej należy sadzić złocienie rozmnożone w maju i uprawiać je na drugi

pąk koronowy. Natomiast do szklarni ogrzewanej najlepiej sadzić zło­cienie sadzonkowane w czerwcu (odmiany słabo rosnące) lub w lipcu, decydując się na kwitnienie pąka szczytowego.

Do uprawy pod folią w tunelach nie ogrzewanych nadają się odmiany wczesne i średniowczesne, kwitnące od połowy sierpnia do końca października, jednocześnie zaś niewrażliwe na wysoką wilgotność po­wietrza i chłody. Szczególnie godne polecenia wydają się następujące odmiany. 'Alec Bedser Gold', 'Bronce Diplomaat', 'Diplomaat', 'Diplo- maat Rot', 'Dresdener Diplomaat', 'Escort', 'Escort Gelb', 'Escort Orange', 'Goldbronce Diplomaat', 'Hartmanns Perfecta', 'Jacob Lane', 'Kathleen Doward', 'Maureen Plummer', 'Pandion', 'Pink Pride' i 'Princess Armgard'. Ukorzenione sadzonki tych odmian sadzi się pod folią w maju, w ilości 25—44 roślin na m². Na ogół rozmieszcza się rośliny wzdłuż zagonu w 4—5 rzędach oddalonych od siebie o 15—20 cm. Po posadzeniu wskazane jest intensywne podlewanie roślin, co zapobiega przedwcze­snemu drewnieniu pędów,

Prowadzenie roślin na jeden pęd daje lepsze rezultaty niż uprawa na kilka pędów, która trwa dłużej, nie gwarantuje jednoczesnego kwitnienia, a także wiąże się z koniecznością palikowania roślin bądź innego chronie­nia ich przed wykrzywianiem! i przewracaniem się pędów.

W całym okresie uprawy ważne jest systematyczne zwalczanie mszyc i zmieników. Owady te żerując w pąkach kwiatostanowych niszczą je całkowicie. Zmusza to producenta do prowadzenia roślin na drugi pąk koronowy, co znacznie opóźnia kwitnienie i naraża złocienie na prze­marznięcie.

•W szklarniach uprawia się złocienie najczęściej po pomidorach. Termin sadzenia roślin na miejsce stałe jest więc uzależniony od zakończenia zbioru pomidorów, który w szklarniach ogrzewanych przypada na po­czątek lipca, a w nie ogrzewanych na koniec sierpnia.

Złocienie przeznaczone do posadzenia w szklarni po pomidorach dość powszechnie uprawia się już od wiosny: najpierw w inspektach, później

—  po 1 5 maja — w gruncie: dopiero na początku września przesadza się je do szklarni. Jest to długotrwały, drogi i pracochłonny sposób uprawy, a otrzymane rośliny nie odznaczają się wcale wysoką wartością dekoracyjną. Ich łodygi silnie drewnieją, a skórzaste grube liście stają się bardzo kruche i łatwo opadają od łodygi. Bardzo długi okres uprawy sprawia także, że rośliny osiągają nadmierną wysokość i trzeba je chronić orzed przewracaniem się.

Lepiej więc sadzonkować złocienie możliwie jak najpóźniej, dobierając jednocześnie odpowiednie odmiany, które umożliwią uzyskanie wartoś­ciowych kwiatów w znacznie krótszym cyklu uprawowym.

Do uprawy w szklarni ogrzewanej na zbiór kwiatów w październiku i na początku listopada można polecić wiele odmian; np. spośród jednokwiatowych — 'Bravo', 'Jacob Lane' i 'Bornholm', a spośród gałązkowych — 'Dramatic', 'Sauterne', 'Pink Marble', 'Sybil' i 'Tuneful'. Takie odmiany jak 'Super White', 'Super Yellow', 'Golden Crystal' czy 'Westland Blue' można prowadzić na jeden kwiat albo na zbiór całych wielokwiatowych gałązek.

Wyeliminowanie pracochłonnego wyłamywania bocznych pędów i pą­ków sprawia, że uprawa złocieni gałązkowych jest bardziej opłacalna od uprawy na jeden kwiat, chociaż trwa o 5—8 dni dłużej. Ukorzenione w czerwcu bądź w lipcu sadzonki wymienionych wyżej odmian należy przesadzić po ukorzenieniu wprost na miejsce stałe, najlepiej na niskie stoły lub podwyższone zagony, w rozstawie 15X12,5 cm (uprawa jednokwiatowa) lub 15X15 cm (uprawa gałązkowa). Do 1 sierpnia sadzenie powinno być zakończone. Jeśli pierwsze dni jesieni zbiegną się z okresem większych chłodów, to ogrzewanie szklarni należy rozpo­cząć od października, a nawet od trzeciej dekady września. Zakończenie uprawy powinno wówczas nastąpić na początku listopada.

Uprawa sterowana (całoroczna). Dzięki tej metodzie otrzymuje się kwitnące złocienie o każdej porze roku, w dość krótkim czasie i w usta­lonym z góry terminie. Polega ona na skracaniu długości dnia w czasie trwania naturalnego okresu dni długich, albo na przedłużaniu dnia światłem sztucznym w okresie dni krótkjfh, a także na utrzymywaniu odpowiedniej temperatury. Optymalne warunki dla wzrostu wegetatyw­nego złocieni stwarza dzień długi — 16-godzinny. Dlatego doświetlanie powinno być stosowane w Polsce od 1 sierpnia do 15 maja. Natomiast rozwój generatywny odbywa się najszybciej w okresie dni krótkich — 10-godzinnych. Z tego względu zaciemnianie skracające naturalny dzień powinno być stosowane od 1 marca do 15 października. Złocienie można doświetlać dwoma sposobami: przedłużając dzień od zmierzchu do godziny, która zamyka dobowy cykl oświetlenia liczbą 16 godzin (rys. 10), lub przerywając noc (rys. 11). Doświetlanie polegające na przerywaniu nocy jest tańsze, ponieważ może trwać o 1—3 godzin krócej na dobę.

Szklarnię zaciemnia się najczęściej w godzinach od 1 7.00 do 7.00 (rys. 12), a latem, w dni upalne, od 18.00.

Przerwanie zaciemniania na jeden dzień w tygodniu nie powoduje istot­nych zakłóceń w rozwoju złocieni, natomiast przerwa dwudniowa znacz­nie opóźnia kwitnienie. Do zaciemniania stosuje się zasłony wykonane z czarnej podszewki, satyny lub folii, przez które nie powinno prze­dostawać się światło o natężeniu przekraczaiacym 20 lx.

Schemat uprawy sterowanej przedstawia się w znacznym uproszczeniu następująco. Zaraz po ukorzenianiu sadzi się sadzonki do szklarni na miejsce stałe w rozstawie 12,5X12,5 cm, 12,5X15 cm lub 15X15 cm, w zależności od odmiany, pory roku i sposobu uprawy. Następnie uprawia się złocienie przez 4—7 tygodni (zależnie od pory roku) w warunkach długiego dnia. Jeśli konieczne jest w tym okresie doświet-