Cydamen L. — cyklamen
Rodzina Primulaceae — pierwiosnkowate
Na kwiat cięty uprawia się jeden gatunek z tego rodzaju, cyklamen perski — Cyc/amen persicum Mili., zwany potocznie fiołkiem alpejskim. Roślina ta pochodzi z okolic Morza Śródziemnego.
Odmiany. Spośród odmian o kwiatach pięciopłatkowych najczęściej uprawia się w Polsce następujące: 'Leuchtfeuer' (łososiowoczerwona), 'Perle von Zehlendorf' (ciemnołososiowa), 'Rosa von Zehlendorf' (jasno- łososiowa) i 'Reinweiss' (biała). Mniejsze rozmiary osiąga produkcja takich odmian jak: 'Cattleya' (fiołkoworóżowa), 'Yuurbaak' (łososiowa),'Weiss mit Auqe' (biała z oczkiem) i 'Rococo' (o różnych barwach). W doborze jest szes'ć odmian hodowli polskiej, wielkokwiatowych i wielo- płatkowych, kwitnących późno, ale bardzo obficie i przydatnych do uprawy na kwiat cięty. Są to: 'Freege Ciemnoczerwony', 'Freege Łososiowy' i 'Freege Jasnoróżowy z Oczkiem' oraz 'Perła', 'Gracja' i 'Iskra'. 'Perła' ma kwiaty czysto białe, ze słabo zaznaczonym różowopurpurowym oczkiem, 'Gracja' — różowofiołkowe z fioletowym oczkiem, a 'Iskra' — jaskrawoczerwone z ciemnoczerwonym oczkiem.
Wymagania. Mikroklimat szklarni i inspektów powinien być podobny do istniejącego w miejscach naturalnego występowania cyklamenów, gdzie powietrze jest chłodne i wilgotne. Cyklameny uprawiane w warunkach dużego nasłonecznienia silnie się rozrastają, są zdrowe i obficie kwitną, jednak nie osiągają odpowiedniej wysokości. Dlatego w niektórych okresach roku trzeba je cieniować: w kwietniu, maju i sierpniu tylko w godzinach południowych, w czerwcu i lipcu od godziny 9 do 16, jesienią zaś prawie wcale.
Istotny wpływ na rozwój cyklamenów ma temperatura. Podczas kiełkowania nasion powinna ona wynosić 18—20°C. Dla wzrostu siewek optymalną temperaturą powietrza jest 15—18°C, a podłoża 7Q-—77°C. Po posadzeniu roślin do doniczek wskazane jest podwyższenie temperatury powietrza do 18—20°C i obniżenie do tego poziomu temperatury podłoża. Zakres temperatur wyższy o 2°C (tzn. 20—22°C) jest korzystny dla roślin w okresie poprzedzającym kwitnienie. Opóźnienie terminu kwitnienia uzyskuje się obniżając temperaturę do poziomu 12—15°C. Cyklameny znoszą dobrze niskie temperatury, tolerując przymrozki nawet do — 5°C.
Pomieszczenia, w których uprawia się cyklameny należy wietrzyć, ale ostrożnie, w sposób uniemożliwiający gwałtowny przepływ powietrza. Po każdym przesadzaniu roślin wskazane jest ograniczenie wietrzepia do minimum.
Cyklameny są wyjątkowo wrażliwe na jakość wody używanej do ich zraszania i podlewania. Najodpowiedniejsza jest miękka woda deszczowa, mniej przydatna — wodociągowa, a woda twarda, z dużą zawartością wapnia i żelaza, nie nadaje się w ogóle. Temperatura wody powinna być zbliżona do temperatury otoczenia. Codzienne podlewanie cyklamenów jest równie konieczne, jak częste zraszanie. Zasuszenie roślin powoduje bowiem tworzenie się kwiatów osadzonych na krótkich szy- pułkach, ukrytych pod liśćmi.
Rozmnażanie. Materiałem wyjściowym do produkcji cyklamenów na kwiat cięty mogą być zarówno nasiona, jak i bulwy roślin dwuletnich. Nasiona powinny być zebrane ze specjalnie na ten cel przeznaczonych roślin matecznych, dorodnych, obficie kwitnących. Najlepsze są nasiona dwuletnie, przechowywane w temperaturze 3—8°C, w atmosferze
o umiarkowanej wilgotności. Za najbardziej odpowiedni termin siewu dla uprawy cyklamenów przeznaczonych na zbiór kwiatów ciętych uważa się okres od lipca do połowy sierpnia.
Podłoże i nawożenie. Podłożem do uprawy cyklamenów może być tradycyjna mieszanka ziem ogrodniczych, substrat torfowy lub miał węgla brunatnego. Odczyn podłoża powinien być lekko kwas'ny, pH 5,5—6,5.
Najpopularniejszym podłożem jest mieszanka ziem, o składzie dostosowanym do fazy wzrostu i rozwoju roślin. Do wysiewu nasion powinna ona zawierać ziemię liściową, najlepiej bukową, ziemię wrzosową i torf z domieszką piasku w stosunku 1:1:1. Do pikowania siewek i pierwszego doniczkowania mieszanka powinna składać się z ziemi liściowej, ziemi gnojowej i torfu z piaskiem zmieszanych w stosunku 2:1:1; dla starszych roślin stosuje się podłoże o składzie: ziemia liściowa, obornik lub ziemia inspektowa i torf z dodatkiem piasku w stosunku 3:1:1. Mieszankę do przesadzania cyklamenów należy przed użyciem wzbogacić azofoską w ilości 3 kg/m3.
Zawartość podstawowych składników mineralnych w litrze takiej mieszanki powinna kształtować się następująco: 150—250 mg N, 200— —300 mg P i 350—650 mg K.
Cyklameny wymagają systematycznego i częstego zasilania. Rozsadę dokarmia się 10—14 dni roztworem azofoski w stężeniu 0,05—0,1%, a rośliny starsze — rozcieńczoną gnojówką (1:20) lub krowieńcem z dodatkiem 1—3 g azofoski na 1 I roztworu.
Metody uprawy. Materiałem wyjściowym do produkcji cyklamenów mogą być zarówno nasiona, jak i bulwy, w związku z czym istnieją dwie metody uprawy tych roślin.
Uprawa z siewu. Nasiona wysiewa się punktowo, w rozstawie 2X3 cm i przykrywa 0,5 cm warstwą przesianej ziemi, a następnie 2 cm warstwą rozdrobnionego torfu.
Siewki pikuje się dwukrotnie: pierwszy raz — gdy wytworzą 2—3 liście, drugi raz — w stadium 4—5 liści. Pikując stosuje się rozstaw^ od 5X5 cm do 8X8 cm, przestrzegając jednocześnie, aby bulwka znajdowała się 0,5 cm nad powierzchnią ziemi.
Wiosną sadzi się rozsadę do doniczek o średnicy 10 cm i na okres lata umieszcza w inspekcie. W końcu sierpnia, gdy zaczynają pojawiać się pierwsze pąki kwiatowe, przesadza się rośliny do doniczek o średnicy 14 cm lub na stoły w szklarni. Przed wniesieniem roślin do szklarni należy wykonać staranną selekcję, wybierając do uprawy na kwiat cięty tylko egzemplarze silnie rozrośnięte, z dużą ilością pąków kwiatowych. Odrzucone rośliny przeznacza się do uprawy doniczkowej.
Uprawa z bulw. Bulwy cyklamenów, które zakończyły kwitnienie, można wykorzystać ponownie do dalszej uprawy, po przebyciu przez nie okresu spoczynku. W tym celu przekwitłe rośliny stopniowo zasusza się, aż do całkowitego zaschnięcia części nadziemnej. Następnie bulwy
z żywym systemem korzeniowym przenosi się do chłodnego pomieszczenia i dołuje w lekko wilgotnym torfie. W tych warunkach przechowuje się je do końca wiosny.
Wczesnym latem, po otrząśnięciu korzeni z torfu, sadzi się bulwy w inspektach lub w szklarni na stołach, w rozstawie 40X40 cm, lub nieco większej. Latem skrzynie inspektowe i szklarnie należy wietrzyć i cieniować, zapewniając jednocześnie roślinom wysoką wilgotność powietrza. W dni upalne konieczne jest nie tylko częste zraszanie cyklamenów, lecz również polewanie wodą przejść w szklarni. W okresie intensywnego wzrostu ziemię otaczającą bulwę należy usunąć tak, aby nasada szypułek była całkowicie odsłonięta.
Po około 4 miesiącach uprawy cyklameny zaczynają kwitnąć. W tym okresie potrzebują dużo światła, jednak lekko rozproszonego. Bezpośrednie silne światło powoduje bowiem więdnięcie liści, co z kolei ujemnie odbija się na kwitnieniu roślin.
Zbiór i przechowywanie kwiatów. Zbiór kwiatów trwa na ogół 4—6 miesięcy. Z jednej rośliny otrzymanej z siewu uzyskuje się w tym czasie 30—60 kwiatów, a ze specjalnie wyselekcjonowanych do uprawy na kwiat cięty nawet 100 szt. Z roślin otrzymanych z bulw plon jest jeszcze wyższy, ale kwiaty są nieco gorszej jakości.
Kwiatów nie należy ścinać ani wyłamywać, lecz wyrywać wraz z nasadą w miejscu wyrastania z bulwy.
|
Tabela 9. Wymagania jakościowe stawiane ciętym kwiatom cyklamenów w obrocie rynkowym w Polsce
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
Przed sprzedażą sortuje się je na trzy wybory (tab. 9) i wiąże w pęczki po 50 szt.
Przed umieszczeniem w wodzie, boki szypułek kwiatowych w ich części nasadowej nacina się żyletką. Szypułki zanurza się w wodzie głęboko, aż po kwiat.
Ochrona przed chorobami i szkodnikami. Chorobą występującą na roślinach słabych, wypłonionych, przenawożonych azotem w warunkach niskiej temperatury i nadmiernej wilgotności powietrza jest szara pleśń (czynnik chorobotwórczy — Botrytis cinerea). W miejscach porażenia — na liściach, szypułkach kwiatowych, pąkach lub kwiatach pojawia się szary, pylący nalot. Tkanki w tych miejscach z czasem zagniwają.
Po zauważeniu pierwszych objawów należy rośliny opryskać Sadoplo- nem 75 (0,25%), Euparenem (0,3%) lub Dithane M-45 (0,2%), w odstępach 7—10-dniowych.
Groźną chorobą jest także zgorzel naczyń cyklamena (czynnik chorobotwórczy — Fusarium oxysporum f. sp. cyclaminis). Żyjący w bulwie grzyb powoduje zatykanie naczyń przewodzących wodę, w rezultacie czego najpierw więdną liście, a później obumiera cała roślina. Po przekrojeniu, w bulwach widoczne są zbrunatnienia w postaci ciemnych pierścieni.
Źródłem zakażenia jest podłoże. Konieczne jest więc dezynfekowanie ziemi i naczyń przeznaczonych do uprawy. Wskazane jest również profilaktyczne opryskiwanie roślin takimi preparatami, jak: Benlate (0,2%), Topsin M (0,2%), Funaben (0,2%).
Aby zapobiec rozprzestrzenianiu się zgorzeli, należy usuwać chore rośliny, a miejsce po nich dezynfekować polewając zaprawą Ceresan Universal Nassbeize (0,2%).
Cyklameny są też porażane przez czarna zgniliznę korzeni (czynnik chorobotwórczy — Thielaviopsis basicola). Na korzeniach roślin pojawiają się czarne, lekko zapadłe plamy, obejmujące coraz większe powierzchnie. Z czasem korzenie gniją i rozpadają się, liście żółkną, a wzrost roślin zostaje zahamowany. Zwalczanie choroby polega na podlewaniu roślin zawiesiną jednego z wymienionych preparatów: Kaptan 50 (0,2%), Sadoplon 75 (0,2%), Funaben 50 (0,05%), Topsin M (0,05%), Benlete (0,05%), Cynkomiedzian (0,2%).
Groźnym szkodnikiem żerującym na liściach i kwiatach jest roztocz cyklamenowy (Tarsonemus pallidus). Porażone liście są zniekształcone, pomarszczone i skręcone. Źle wykształcone kwiaty osadzone są na krótkich szypułkach. Rozwojowi szkodnika sprzyja nadmierne zagęszczenie roślin i zbyt wilgotne powietrze. W chwili stwierdzenia występowania roztocza należy wykonać 2—3 opryskiwania preparatem Thiodan 35 (0,1 %), co 7—1 0 dni.
Owady dorosłe wciornastków oraz ich małe srebrzyste larwy wysysają soki z ogonków liściowych^ dolnej strony blaszek liściowych i płatków kwiatowych. Miejsca żerowania stają się szorstkie i pokrywają się czarnymi grudkami kału. Kwiaty ulegają często odbarwieniu.
Skuteczne zwalczanie szkodnika gwarantują opryski jednym z wymienionych preparatów: Tinox 50 (0,05%), Lannate 25 WP (0,2%), Fekama- -dichlorvos 50 (0,15%) lub odparowanie Nogosu 500 EC (8—12 ml na 100 m3 szklarni). Po zakończeniu uprawy wskazane jest spalenie siarki w pustej szklarni, w ilos'ci 1,5 kg/100 m3
Kolonie mszyc (Aphidodea) atakują zarówno siewki, jak i dorosłe rośliny powodując zniekształcenie i pomarszczenie liści i kwiatów.
Zwalczanie tych szkodników wykonuje się tak samo jak wciornastków. Cyklameny są atakowane również przez opuchlaka truskawkowego (Ołiorrhynchus su/cafus). Niewielkie, białawe z czarną główką larwy tego szkodnika ogryzają korzenie tuż pod bulwą oraz same bulwy. Dorosłe chrząszcze wyżerają charakterystyczne zatoki na brzegach liści. Rośliny opanowane przez larwy więdną nagle i obumierają. Zapobieganie żerowaniu larw opuchlaka polega na parowaniu ziemi lub wymieszaniu jej z preparatem Basudin 10 G w dawce 100—1 50 g/m3. Natomiast dorosłe chrząszcze zwalcza się przez opryskiwanie roślin Folithionem 50 EC (0,15%), Owadofosem płynnym 50 (0,15%) lub Metoxem płynnym 30 (0,1%).
0 pojawieniu się ślimaków (Gastropoda) świadczą nieregularne wyżery
1 srebrzyste ślady zaschniętego śluzu na liściach. Szkodniki te zwalcza się wykładając na ziemi wokół porażonych roślin Pużomor (10 g/m2) lub Limacid (5—7 g/m2). W miarę możliwości ślimaki należy zbierać
i niszczyć.