Euphorbia L. — wilczomlecz

Rodzina Euphorbiaceae — wilczomleczowate

 

Rodzaj ten obejmuje ponad 1000 gatunków rosnących w strefie klimatu ciepłego, głównie w Ameryce Środkowej. W uprawie szklarniowej zarówno na kwiat cięty, jak i doniczkowy znalazły zastosowanie przede wszystkim dwa gatunki: Euphorbia fulgens — wilczomlecz lśniący oraz E. pulcherrima — wilczomlecz nadobny, zwany inaczej poinsecją lub feż „Gwiazdą Betlejemską”, gdyż staje się coraz popularniejszą deko­racją kwiatową naszych mieszkań w okresie Bożego Narodzenia.

 

Euphorbia fulgens — wilczomlecz lśniący

 

Jest to podkrzew, o słabo rozgałęzionych pędach zakończonych wierz­chołkami drobnych, pomarańczowoczerwonych przykwiatków, które wybarwiają się w okresie kwitnienia, w naszych warunkach w grudniu- -styczniu.

Odmiany. Pod względem hodowlanym jest to gatunek jeszcze słabo opracowany. Najczęściej uprawia się wybrane jego formy. Do najlepszych odmian należą: 'Granat' (jasnoczerwony), 'Rubyranke' (szkarłatny), 'Albatros' (biały).

Wymagania. Wilczomlecz lśniący jest rośliną ciepłolubną; rośnie naj­lepiej w temperaturze 15—25°C. Jako roślina dnia krótkiego zakwita po około 12 tygodniach od nastania krytycznej dla niego długości dnia, 12 godzin. Po kwitnieniu rośliny tego gatunku wymagają okresu spo­czynku. Jest to związane z nastaniem suszy i obniżeniem się temperatury w tym czasie na obszarach ich naturalnego występowania.

Rozmnażanie i przygotowanie materiału sadzeniowego. Wilczomlecz lśniący rozmnaża się wyłącznie wegetatywnie przez sadzonki zielne lub zdrewniałe.

Sadzonki zielne sporządza się z części wierzchołkowych roślin matecznych w kwietniu i maju, tak aby kwitnienie młodych roślin przypadało na grudzień-styczeń. Po ścięciu sadzonek należy zanurzyć ich końce na 2—3 godziny w wodzie o temperaturze około 30°C, aby zahamować wyciekanie soku mlecznego, a przed sadzonkowaniem należy z miejsca cięcia usunąć jeszcze zakrzepły sok mleczny, który utrudnia powstawanie kalusu i wytwarzanie korzeni. Najlepiej jest ukorzenić sadzonki w małych doniczkach wypełnionych mieszaniną ziemi inspektowej, torfu i piasku w stosunku 1:1:1. Temperatura powietrza 20—25°C, duża wilgotność oraz cieniowanie miejsca mnożenia, sprzyjają ukorzenieniu, które w ta­kich warunkach następuje po 2—3 tygodniach. Po następnych dwóch tygodniach rośliny można już przesadzać do większych doniczek, a przy­cięty wówczas wierzchołek wykorzystać jako sadzonkę do następnej serii mnożenia.

Sadzonki zdrewniałe pozyskuje się z fragmentu pędu pozostałego po ścięciu części kwitnącej, przed zapadnięciem roślin w stan spoczynku. Muszą mieć one co najmniej 3 pary liści i być dobrze zdrewniałe. Sadzonki należy dąć w ten sposób, aby na pędzie rośliny matecznej pozostało jeszcze kilka pączków; wyrosną z nich nowe pędy, z których później można pozyskać następne sadzonki. W mnożarce umieszcza się sadzonki skośnie w podłożu na głębokość dwóch oczek. Temperatura podłoża dla tych sadzonek, w odróżnieniu od wymaganej do ukorzenia­nia sadzonek zielnych, nie powinna przekraczać 18°C. Ukorzenianie trwa 6—8 tygodni, potem młode rośliny przesadza się do doniczek. Gdy podrosną, sadzi się je na parapety; zagony ziemne w szklarni są dla nich za zimne i znacznie przedłużają uprawę.

Podłoże i nawożenie. Parapety do uprawy wilczomlecza lśniącego po­winny być podgrzewane. Miąższość warstwy podłoża na nich nie powinna być mniejsza jak 20 cm. Podłoże musi być próchniczne, z lekkiej ziemi inspektowej lub liściowej z dużym (nawet do 50%) dodatkiem torfu. Kwasowość należy utrzymywać w granicach pH 6—6,5. Roślina ta jest bardzo wrażliwa na zasolenie podłoża, dlatego też należy zrezygnować z nawożenia podstawowego, stosując jedynie pogłównie niskoprocentowy (0,1—0,2%) roztwór nawozów mineralnych. Powinny to być wieloskładnikowe mieszanki nawozów z przewagą potasu, naj­lepiej azofoska lub MIS-3. Nawożenie pogłówne należy przerwać we wrześniu, kiedy to ustaje przyrost pędów na długość i następuje zakłada­nie pąków kwiatowych.

Sadzenie i pielęgnowanie. W 2—3 tygodnie po posadzeniu roślin uszczykuje się je na wysokości 10—15 cm, co pozwala uzyskać rozkrze- wienie na 2—5 pędów. Rośliny nie przycinane sadzić można gęsto (około 40 szt./m2), przyjmując nawet rozstawę 15X!5 cm, Rośliny prowadzone na 2—3 pędy sadzi się w rozstawie 20X20 cm (około 25 szt./m2), natomiast jeszcze bardziej rozkrzewione powinny być sadzo­ne w rozstawie 25X25 cm (około 16 szt./m2). Optymalne temperatury dla wilczomlecza lśniącego leżą w granicach od 20 do 23 = C w ciągu dnia i nie mniej niż 18°C w ciągu nocy. W czasie wybarwiania się przykwiatków należy jednak temperaturę obniżyć do 15'C, zarówno w dzień, jak i w nocy, co pozwala zwiększyć intensywność ich zabarwie­nia. Wilczomlecze są bardzo wrażliwe na nadmierną wilgotność podłoża i powietrza, dlatego też ich podlewanie powinno być umiarkowane. Długie pędy już od wczesnych stadiów wymagają podpierania; naj­lepiej do tego służą siatki goździkowe (nie więcej jak trzy), przy czym najdłuższe pędy dobrze jest luźno przywiązywać do oczek siatki.

W celu uzyskania kwitnienia w określonym terminie należy przestrzegać następującego schematu.

sadzenie              uszczykiwanie zaciemnianie kwitnienie

(krótki dzień

—   9 godzin

światła)

początek V połowa V połowa VI połowa IX połowa V koniec V              koniec VI koniec IX

 

początek VI         połowa VI

połowa VI            koniec VI

początek V11     połowa V11

połowa VII           koniec VII

koniec VII            połowa VIII początek VIII —

połowa V11        połowa X

koniec VII            koniec X

połowa VIII         połowa XI

koniec VIII          koniec XI

połowa IX połowa XII

—                           połowa XII

 

 

 

Po ścięciu ostatnich kwiatów na okres gwiazdkowy, wprowadza się rośliny w stan spoczynku. Należy przyciąć je na wysokość 20 cm, całkowicie wstrzymać podlewanie, a temperaturę obniżyć do 16—18°C. Okres spoczynku może trwać aż do końca kwietnia; w zależności od planowanego terminu kwitnienia wznawia się uprawę według powyż­szego schematu.

Jeżeli chce się jeszcze uzyskać kwitnienie na okres Wielkanocy, to spoczynek należy przerywać po dwóch tygodniach, wznawiając podlewa­nie i zasilanie roślin. Od początku stycznia trzeba też roślinom przedłużyć dzień do 14 godzin, aby pobudzić je do wzrostu wegetatywnego. Po miesiącu natomiast, tzn. od początku lutego, trzeba znów ograniczać długość dnia do 9 godzin, aby kwitnienie rozpoczęło się w drugiej połowie kwietnia.

Uprawa taka może trwać przez 2—3 lata, potem trzeba wymienić rośliny. Uprawiając wilczomlecz lśniący trzeba pamiętać, że kwitnie on po 11—1 2 tygodniach od nastania dnia krótkiego lub od rozpoczęcia zaciemniania. Należy także uważać, aby zaciemnienie nocą w czasie trwania krótkiego dnia było szczelne, gdyż niekiedy nawet odległe światło uliczne prze­nikające do szklarni może przerwać inicjację kwiatów i kwitnienie nie nastąpi.

Zbiór kwiatów. Pędy ścina się, gdy wszystkie kwiaty są juz rozwinięte. Aby zabezpieczyć pędy przed wycieknięciem soku mlecznego, co znacznie obniża trwałość kwiatów, należy zanurzyć ich końce na moment we wrzątku lub też przypalfć nad palnikiem. Kwiaty zachowują trwałość przez 2—3 tygodnie.

Choroby i szkodniki u wilczomlecza lśniącego są podobne jak u poinsecji i zostaną omówione poniżej.

 

Euphorbia pulcherrima — wilczomlecz nadobny, poinsecja

 

W ostatnich latach poinsecje stają się ulubionymi roślinami doniczkowymi na Boże Narodzenie, jednak ciągle jeszcze dużą ilość uprawia się na kwiat cięty. Uprawa w doniczkach jest droższa, a przede wszystkim bardziej pracochłonna, co jest ważnym argumentem na korzyść drugiego sposobu uprawy.

 

Odmiany. Do najbardziej znanych i polecanych odmian na kwiat cięty należą: 'Stoplight' (jasnoczerwona), 'Impromptu' (szkarłatnoczerwona), 'Christniane Zieger' (pąsowoczerwona), 'Adventstern' (czerwona). Równie/ wiele odmian zalecanych do uprawy doniczkowej można przeznaczyć na kwiat cięty. Trzeba jednak tak pokierować ich uprawą, aby uzyskać pędy odpowiedniej długości. Polecić tu można przede wszystkim odmiany z grupy Ecke — 'Eckespoint C 35' (jasnoczerwona), 'lmproved Albert Ecke' (purpurowoczerwona), 'Barbara Ecke Supreme' (ciemnoczerwona) oraz z grupy Mikkelsen — 'Paul Mikkelsen' (jasno­czerwona), 'Mikkeldawn' (czerwone przykwiatki z jasnokremowym brze­giem). Odmiany o różowych i kremowych przykwiatkach są mniej popu­larne.

Wymagania. Obszar naturalnego występowania poinsecji wskazuje, iż jest ona rośliną ciepłolubną, odznacza się także specyficznymi wymaganiami odnośnie długości dnia. Jest to typowa roślina dnia krótkiego. Jeśli światło oddziaływuje na nią mniej niż 1 2 godzin na dobę, zaczyna się inicjacja pąków kwiatowych, powyżej tej wartości trwa nieprzerwany wzrost wegetatywny.

Po' przekwitnięciu poinsecja wymaga spoczynku związanego ze zrzu­caniem liści. Należy wówczas zmniejszyć wilgotność i nieznacznie obniżyć temperaturę w szklarni.

Rozmnażanie i przygotowanie materiału sadzeniowego. Poinsecję, dla celów produkcyjnych, rozmnaża się wyłącznie przez sadzonki zielne. Rośliny mateczne po przekwitnięciu, opadnięciu nektarników i pylników. przycina się mniej więcej na wysokość 30 cm i wprowadza w stan spoczynku, ograniczając stopniowo temperaturę do 15—1 2°C oraz podle­wanie roślin i ogólną wilgotność w szklarni. Takie warunki utrzymuje się co najmniej do końca marca. Z początkiem kwietnia sadzi się rośliny mateczne do doniczek lub też bezpośrednio na parapety, w żyzną ziemię liściową z dodatkiem torfu wysokiego. Temperaturę podnosi się teraz stopniowo do 18—22°C i zwiększa częstotliwość zraszania roślin, co pozwala utrzymać wysoką wilgotność w pomieszczeniu. Po około 6 tygodniach, mniej więcej w połowie maja, kiedy nowe pędy mają już co najmniej 5 liści, przystępuje się do cięcia pierwszych sadzonek. Powinny one być około 8 cm długości i mieć trzy liście. Na młodym pędzie należy pozostawić co najmniej dwa liście, gwarantujące uzyskanie dalszych sadzonek.

Końce sadzonek po ścięciu wkłada się na 10 minut do wody o tempera­turze 30°C, aby zahamować wyciekanie soku mlecznego. Zakrzepły sok powinien być zebrany z miejsca cięcia, gdyż utrudnia proces korze- niotwórczy.

Sadzonkuje się do małych doniczek wypełnionych mieszaniną torfu z piaskiem lub perlitem w stosunku 1:1. W podłożu o temperaturze 20°C, w warunkach dużej wilgotności i gdy miejsce mnożenia jest cieniowane, sadzonki ukorzeniają się w ciągu 2—3 tygodni. Stosowanie systemu zamgławiania oraz takich preparatów hormonalnych jak: Seradix 1, Wurzelfix czy Rhizopon sprawia, że ukorzenianie poinsecji staje się bardziej niezawodne. Po 12 dniach dobrze jest ukorzeniające się sa­dzonki zasilić 0,1 % roztworem saletry potasowej, co pozytywnie wpływa na wzrost młodych roślin.

Podłoże i nawożenie. Poinsecję uprawianą na kwiat cięty najlepiej jest z małych doniczek wysadzać od razu na podgrzewane parapety w szklarni. Podłoże przygotowuje się mieszając żyzną ziemię liściową z torfem wysokim w stosunku 1:1. Można też z dobrym rezultatem użyć jako komponenta do torfu kompostu korowego, obniżając w ten sposób znacznie koszty podłoża. Substrat taki powinien być zwapnowany do poziomu pH 6,0—6,5 i wzbogacony nawozami mineralnymi, np. 3—5 g azofoski lub Flory na jeden litr. Wymagany jest następujący poziom składników pokarmowych wyrażony w mg/l: N = 150—300, P = 100—200, K = 350 — 700. Nawożenie pogłówne polega na zasilaniu roślin 0,2% roztworem mieszanki nawozów mineralnych co 10 dni. Przerywa się je z nastaniem dnia krótkiego lub z chwilą przystąpienia do zaciem­niania roślin. W okresie tworzenia się przykwiatków u poinsecji należy jeszcze dwukrętnie zastosować nawożenie pogłówne 0,2% roztworem saletry wapniowej lub amonowej, gdyż poprawia to ich jakość. Sadzenie. Sadzonki pobrane w maju sadzi się w połowie czerwca na parapety, w ilości około 12 roślin na m2; przyłamuje się je po 14 dniach wywołując w ten sposób rozkrzewienie. Na ogół prowadzi się poinsecję tylko na dwa pędy, gdyż dalsze rozkrzewianie opóźnia jej rozwój. Sadzonki pobierane w późniejszych terminach można sadzić gęściej — do 20 roślin na m2 parapetu. Rośliny te na ogół uprawia się na jeden pęd. Ostatnie rośliny sadzi się nie później niż w połowie sierpnia, aby już na początku października nastąpiła inicjacja pąków kwiatowych. Pielęgnowanie roślin. Chcąc przyspieszyć kwitnienie poinsecji trzeba wcześniej rozpocząć zaciemnianie. Sterując uprawą tej rośliny należy liczyć około 10 tygodni wstecz od przewidywanego terminu kwitnienia, aby określić czas, w którym należy rozpocząć ograniczanie długości dnia. W celu otrzymania kwitnącej poinsecji w połowie października, trzeba rozpocząć zaciemnianie już na początku sierpnia, analogicznie — kwitnienie w połowie listopada uzyskuje się, zacieniając rośliny od początku września.

Sterując uprawą można również opóźnić kwitnienie poinsecji. Trzeba wówczas rośliny doświetlać, gdyż długi dzień stymuluje ich rozwój wegetatywny. Dopiero na około 10 tygodni przed planowanym terminem t kwitnienia skraca się dzień poniżej 12 godzin.

Zaciemnia się rośliny czarnym, nie przepuszczającym światła płótnem, rozciąganym nad parapetem. Czarna folia jest do tego celu nieodpo­wiednia, gdyż utrudnia ruch powietrza.

Aby pąki kwiatowe zostały zainicjowane, należy poddać rośliny działaniu 9-godzinnego dnia przez minimum 40 dni. W praktyce zaciemnianie trwa najczęściej do chwili ukazania się barwy na przykwiatkach. Do doświetlania poinsecji wystarcza światło żarowe, o intensywności 100— —150 luksów, co uzyskuje się stosując żarówki 40 W rozmieszczone co 50 cm, w odległości około 1 m od wierzchołków roślin. Długość dnia dla podtrzymania wzrostu wegetatywnego poinsecji powinna wynosić około 14 godzin. Wartością graniczną jest 12 godzin.

Oprócz światła, także temperatura ma duże znaczenie dla uprawy poinsecji. Temperatura podłoża w ciągu całego okresu uprawy powinna być utrzymywana na poziomie 20°C, a powietrza — w zależności od stadium rozwojowego roślin — 15—2Ó°C. W okresie intensywnego wzrostu — przy długim dniu, utrzymuje się temperaturę w granicach 18—20°C. Inicjacja kwiatów i wybarwianie przykwiatków rozpoczyna się w naszych warunkach od 10 października. Gdy pąki kwiatowe stają się widoczne należy ją obniżyć do około 17°C, a nocą nawet do 16°C. W czasie wybarwiania się przykwiatków temperaturę nocy można obniżyć nawet do 15°C. Wpływa to na intensywność barwy, zwiększa trwałość kwiatów i czyni je odporniejszymi na transport. Ważne jest, aby tem­peratura w ciągu całego okresu uprawy poinsecji nie spadała poniżej 15°C, gdyż grozi to żółknięciem i zrzucaniem liści. Również zbyt wysoka temperatura — powyżej 25°C — jest niekorzystna, może bowiem zachwiać proces indukcji kwitnienia.

Podlewanie roślin powinno być zawsze umiarkowane, a woda ocieplana, aby nie obniżyć gwałtownie temperatury podłoża, gdyż wywołuje to u poinsecji zaburzenia we wzroście korzeni i pobieraniu składników pokarmowych.

Zbiór kwiatów. Pędy poinsecji są gotowe do cięcia, gdy pylniki w niepo­zornych kwiatach zaczynają pylić. Dla zachowania większej trwałości kwiatów po ścięciu, należy miejsce cięcia na moment zanurzyć we wrzącej wodzie lub też przypalić nad palnikiem, aby zatamować wypływ soku mlecznego z pędów. Podobny efekt można uzyskać zanurzając na krótko koniec ściętego pędu w kwasie solnym. Po wszystkich tych za­biegach, wstawiając pędy do wazonu, należy zeskrobać zakrzepły w miejscu cięcia sok mleczny, który utrudnia pobieranie wody.

Inny, nowy sposób zbioru polega na wyrywaniu całych kwitnących roślin. Po dokładnym wypłukaniu korzeni, owinięciu ich wilgotną ligniną i woreczkiem foliowym poinsecja jest gotowa do wysyłki. Tak zabezpie­czone na czas transportu kwiaty, po wstawieniu do wazonu zachowują trwałość przez 2—3 tygodnie.

Ochrona przed chorobami i szkodnikami. Zarówno wilczomlecz lśniący, jak i poinsecja są często atakowane przez grzyby glebowe z rodzaju Erwinia, Pythium, Rhizoctonia i Thielaviopsis powodujące zgniliznę podstawy pędów i korzeni. Choroba ta występuje szczególnie u sadzonek i młodych roślin. Objawia się zahamowaniem wzrostu, żółknięciem i opadaniem liści, brunatnieniem, a następnie zagniwaniem korzeni, w wyniku czego rośliny obumierają. Profilaktycznie, w czasie ukorzenia­nia sadzonek należy opryskać je raz Cynkotoxem (0,2%), używać zde­zynfekowanych doniczek i świeżego lub parowanego podłoża. W przy­padku pojawienia się chorych roślin na parapecie należy je usunąć z bryłą ziemi, a cały parapet podlać 2—3 razy na przemian Sadoplonem (0,2%) i Cynkomiedzianem (0,2%).

W niesprzyjających warunkach agrotechnicznych (za wilgotno, zbyt niska temperatura, nadmierne zagęszczenie roślin) może wystąpić szara pleśń (czynnik chorobotwórczy — Botrytis cinerea), powodując na liściach i przykwiatkach okrągłe brązowe plamy, przekształcające się w gnijące miejsca. Po zauważeniu pierwszych objawów należy rośliny kilkakrotnie, w odstępach tygodnia, opryskać następującymi preparatami: Euparenem (0,3%), Kaptanem (0,2%) i Sadoplonem (0,3%).

Spośród szkodników najbardziej uprzykrzonym w uprawie tych roślin jest mączlik szklarniowy (Tr/a/eurodes vaporar/orum). Porażone przez mączlika liście najpierw żółkną, następnie brązowieją i obumierają. Uskrzydlone, białe owady i ich żółto-zielone larwy należy systematycznie zwalczać, stosując 3—5 oprysków w odstępach co 5 dni, na przemian, następującymi preparatami: Undenem (0,1 %), Isathrine (0,05%), Fosbro- mem (0,1%), Actellicem (0,1%).

Przed użyciem jakichkolwiek insektycydów należy sprawdzić ich fito­toksyczność, gdyż poinsecja i wilczomlecz lśniący należąT do roślin wyjątkowo wrażliwych na wiele preparatów o działaniu kontaktowym i systemicznym. Wykonuje się to opryskując parę dni wcześniej kilka roślin określonym środkiem; zostanie on użyty na całej plantacji, jeżeli wstępny oprysk nie spowoduje uszkodzeń na roślinach.