Cymbidium Sw. — cymbidium
Rodzina Orchidaceae — storczykowate
Rodzaj ten obejmuje około 60 gatunków występujących w południowo- -wschodniej Azji i w Australii. Rośliny rosną przeważnie na konarach drzew, rzadziej na ziemi. Kwiaty zebrane w długie grona mają barwę białą, żółtą, różową, brązową lub purpurową w różnych odcieniach. Warżka (dolny, szerszy płatek) jest często kontrastowo zabarwiona, a na pozostałych płatkach może występować rysunek.
Gatunki i odmiany. W obrębie rodzaju Cymbidium gatunki różnią się, oprócz barwy, rozmiarami kwiatów, ich liczbą w kwiatostanie oraz terminem kwitnienia. W Polsce najczęściej uprawia się Cymbidium low- ianum Rachb. f. o zielonożółtych kwiatach z żółtą warżką. Grono zawiera 10—20 kwiatów o średnicy 10 cm. Kwitnienie przypada na okres od lutego do maja.
Uprawiane są także inne gatunki:
Cymbidium giganteum Wall. ma brunatnożółte kwiaty z żółtą warżką zebrane w 7—12-kwiatowe grona. Kwitnie w listopadzie-grudniu. Cymbidium łracyanum Rolfe ma kwiaty od zielono do brązowożółtych z ciemnobrązowymi kreskami i żółtą warżką z brązowym rysunkiem. W gronie znajduje się 7—12 kwiatów o średnicy 15 cm. Kwitnie w październiku-listopadzie.
Częściej niż gatunki uprawiane są ich mieszańce o pięknie wybarwionych, dużych, kwiatach. Ostatnio nabierają również znaczenia odmiany miniaturowe.
Wymagania. Szklarnie przeznaczone do uprawy cymbidium powinny być jasne i przestronne, o konstrukcji zapewniającej dobrą cyrkulację powietrza.
W Zachodniej Europie uprawia się tę roślinę także w tunelach foliowych. Konstrukcję przykrywa się wówczas dwiema warstwami folii tak, aby pomiędzy nimi znajdowała się warstwa powiełrza, które chroni rośliny przed gwałtownymi zmianami temperatury.
Duże znaczenie w uprawie cymbidium ma s'wiatło. Dla wzrostu i rozwoju roślin najkorzystniejszy jest 16-godzinny dzień, natomiast optymalne natężenie światła zależy od fazy rozwojowej. Z badań przeprowadzonych przez Kukułczankę wynika, że tkanka merystematyczna cymbidium dobrze rośnie przy natężeniu 1000 lx. a małe rośliny wykształcające się z protokormu (p. Cattlpya) wymagają natężenia światła powyżej 2000 lx.
Cymbidium jest uprawiane w szklarniach o umiarkowanej temperaturze. Młode rośliny wymagają 15—20°C, natomiast starsze, rozpoczynające kwitnienie, 10—15°C.
Latem temperatura może dochodzić do 26—28°C, a zimą nie powinna spadać poniżej 9°C, choć krótkotrwałe jej obniżenie do" 2°C nie wpływa ujemnie na rozwój roślin. Szczególnie ważna jest temperatura nocy, która niezależnie od pory roku powinna wynosić 10—13°C. Cymbidium wymaga umiarkowanej wilgotności podłoża i wysokiej wilgotności powietrza (60—80%), co osiągnąć można zraszając rośliny i przejścia. Należy jednak pamiętać, że rośliny muszą przeschnąć przed nastaniem nocy.
Podlewanie roślin zależy od pory roku i fazy wzrostu, Wiosną i latem wykonuje się to dwa razy w tygodniu, zimą tylko raz. Podlewanie ogranicza się do minimum w czasie spoczynku, a także jesienią — przed wydłużeniem się pędów kwiatostanowych. Cymbidium ujemnie reaguje na długotrwałe przesuszenie podłoża, tworząc słabe pędy, a także na zbyt dużą jego wilgotność. W tym ostatnim przypadku występują uszkodzenia korzeni. Woda używana do podlewania cymbidium powinna być pozbawiona chloru. Najlepsza jest woda deszczowa o pH 6,0—6,5 i temperaturze 15—20°C.
Rozmnażanie. Tradycyjnym sposobem rozmnażania cymbidium jest podział starych, rozrośniętych egzemplarzy, czego dokonuje się podczas ich przesadzania. Rośliny mateczne wyjmuje się ostrożnie z podłoża i usuwa chore korzenie oraz stare pseudobulwy pozbawione liści i korzeni. Zdrowe korzenie skraca się, a następnie rośliny dzieli na części tak, aby każda z nich składała się z 3—5 pseudobulw. Z jednej rośliny otrzymuje się 4—5 części.
Dzielenie na więcej części jest możliwe, ale otrzymane w ten sposób rośliny kwitną dopiero po upływie 2—3 lat. Części posiadające 3—5 pseudobulw sadzi się od razu na miejsce stałe, natomiast mniejsze uprawia się przez 2—3 lata w doniczkach.
W celu uzyskania dużej ilości materiału wyjściowego stosuje się ostatnio mnożenie in vifro. Polega ono na wyizolowaniu merystemów wierzchołkowych i umieszczeniu ich na płynnej pożywce. Merystemy pobiera się z kątów liści umieszczonych na nadziemnej części młodych pseudobulw, rzadziej z wierzchołka wzrostu pąków wyrastających u podstawy ulistnionych pseudobulw. Po 3—4 miesiącach na pożywce tworzą się protokormy. Dzieląc je na mniejsze części można wywołać ich regenerację i z każdego fragmentu wytworzy się od kilku do kilkudziesięciu nowych protokormów. Okres tworzenia się nowych protokormów jest teraz krótszy i wynosi 6—7 tygodni. Procesowi temu sprzyja ruch i dlatego probówki z wyszczepionymi merystemami lub protokormami umieszcza się w aparacie rotacyjnym. Przeniesienie nieuszkodzonych protokormów na pożywkę zestaloną agarem sprzyja tworzeniu przez
nie pędów i korzeni. Przykładem dobrej pożywki dla mnożenia cymbidium in vitro jest opracowana przez Kukułczankę mieszanka o składzie: Ca(N03)2 • 2H20 398 mg/l
(NH4)2S04 500 mg/l
KH2P04 250 mg/l
MgS04 • 7H20 250 mg/l
KOH 112 mg/l
Fe2(S04)3 • 9H20 27,8 mg/l Na2EDTA 37,8 mg/l
Peptobak-bacutil 2000 mg/l
Sacharoza 20 000 mg/l
Agar 15 000 mg/l
uzupełniona mikroelementami wg Hellera. Pożywka powinna mieć pH 5—6. Ponadto stwierdzono, że dodatek kinetyny do pożywki sprzyja powstawaniu dużej liczby protokormów, natomiast giberelina przyspiesza wybijanie pędów. Probówki z wyszczepionymi merystemami umieszcza się w kamerze o temperaturze 20—23°C i wilgotności powietrza wynoszącej 65—80%. W celu uzyskania protokormów stosuje się doświetlanie 16 godzin na dobę światłem o natężeniu 1000 lx, natomiast dla przyspieszenia wyrastania roślin z protokormów korzystne jest zwiększenie natężenia światła do 2000 lx. Po kilku miesiącach młode rośliny osiągają wysokość kilku centymetrów i wówczas sadzi się je do doniczek w podłoże typowe dla uprawy cymbidium. Młode rośliny przesadza się co roku, kiedy wytworzą nowe kilkucentymetrowe pędy i inicjują u ich nasady korzenie. Z reguły są to miesiące od kwietnia do czerwca. Mnożąc cymbidium in vitro można z 1 rośliny uzyskać w ciągu roku około 4 min sztuk.
Podłoże ł sadzenie. Do uprawy cymbidium najlepsze jest podłoże przepuszczalne, o trwałej strukturze i dobrych stosunkach powietrzno- -wodnych, a także z dużą zawartością substancji organicznej. Jeżeli woda po podlewaniu zostaje w nadmiarze przy korzeniach, grozi to ich zniszczeniem i w konsekwencji zahamowaniem wzrostu i kwitnienia roślin.
Dobrymi właściwościami charakteryzują się mieszanki kory sosnowej z torfem i słabo rozłożoną ziemią liściową. Kora nie powinna być kompostowana i nawożona. Korzystnie na wzrost roślin wpływa również dodatek pociętych liści buka lub dębu, a także rozdrobniony styropian, polistyren lub odpady gąbki. Przykładem,odpowiedniego podłoża dla cymbidium jest kora sosnowa zmieszana z ziemią liściową, torfem wysokim i piaskiem w stosunku 5:2:2:1 lub mieszanka składająca się z 60% kory, 35% torfu wysokiego i 5% gruboziarnistego piasku. Może to być także mieszanka kory z liśćmi dębowymi, torfem, obornikiem, mchem torfowcem i piaskiem w stosunku 3:3:3:1:1:1 lub ziemia liściowa zmieszana w równych objętościach z piaskiem, obornikiem i torfem wysokim.
Terminem do przesadzania jest okres zaraz po przekwitnięciu roślin; pozwala to na uzyskanie kwiatów w następnym roku uprawy. Możliwe jest także przesadzanie późniejsze, nawet w czerwcu-lipcu, ale wówczas rośliny nie zawiązują pąków kwiatostanowych i nie kwitną podczas najbliższej zimy i wiosny.
Zabiegi pielęgnacyjne. W porównaniu z innymi storczykami cymbidium odznacza się dużymi potrzebami pokarmowymi. Wskazane jest więc systematyczne dokarmianie roślin. Dawniej zalecano dodawanie do podłoża w dużych ilościach obornika i wolnorozkładających się nawozów organicznych takich jak: mączka kostna i rogowa lub wióry rogowe, a w czasie wegetacji cymbidium zasilano wyłącznie silnie rozcieńczoną gnojówką. Obecnie, kiedy są duże trudności z uzyskaniem nawozów organicznych zastępuje się je nawozami mineralnymi. Rośliny w czasie intensywnego wzrostu, tj. wiosną i na początku lata nawozi się co 10—14 dni, natomiast od października do lutego nie częściej niż raz w miesiącu. Stężenie roztworu powinno być słabe, może ono wynosić 0,05—0,1 %. Do dokarmiania kwitnących roślin Penningsfeld poleca nawozy o stosunku N:P205:K20 = 2:1:2—3, ą dla młodych roślin o-stosunku tych składników jak 3:1:2. Z kolei Roost uzależnia nawożenie cymbidium od pory roku i w okresie wiosenno-letnim proponuje nawożenie N:P205:K20 jak 2:1:3, a jesienią jak 1:1:2.
W SHRO w Zaborzu uzyskuje się dobre efekty dokarmiając cymbidium przemiennie zestawami nawozowymi wg Morela i Wojtasa lub zestawem francuskim CNRS (tab. 10).
|
Tabela 10. Zestawy nawozowe polecane do nawożenia cymbidium (związki mineralne podano w g na 100 I wody)
|
W czerwcu cymbidium przechodzi okres spoczynku. W tym czasie przerywa się nawożenie i znacznie ogranicza podlewanie.
Po spoczynku, tj. w lipcu i sierpniu, szczególną uwagę należy zwrócić na właściwą temperaturę, która decyduje o inicjacji pąków kwiatostanowych. Powinna ona wynosić 20°C w dzień i nie więcej niż 14°C w nocy. W celu utrzymania takiej temperatury zaleca się wietrzenie szklarni, cieniowanie roślin, a także zlewanie przejść wodą. Można również kilka razy w ciągu dnia zraszać rośliny, tak jednak aby wyschły do wieczora. Zbyt wysoka temperatura w tym czasie jest przyczyną intensywnego wzrostu ale słabego kwitnienia. We wrześniu temperaturę w szklarni obniża się do 15—18°C w dzień i 12—13°C w nocy. Od października do grudnia optymalna temperatura dnia wynosi 15°C, w nocy 12°C, a od stycznia do marca 12—14°C w dzień i 10°C w nocy. W kwietniu ponownie się podwyższa temperaturę do 16°C w dzień. Zabiegi pielęgnacyjne oprócz utrzymania właściwej temperatury polegają na podlewaniu roślin i cieniowaniu ich przy silnym usłonecznieniu.
Zbiór kwiatów. Pędy kwiatostanowe u cymbidium ścina się, kiedy są otwarte prawie wszystkie kwiaty w gronie. Odznaczają się one dużą trwałością, gdyż stoją w wazonie 4—6 tygodni. Niekiedy pędy tnie się na kawałki z jednym lub kilkoma kwiatami i sprzedaje w małych probówkach umieszczonych w specjalnych kartonikach.
Ochrona przed chorobami i szkodnikami. Na cymbidium występują choroby bakteryjne, grzybowe i wirusowe. Najczęstszą jest zgnilizna bakteryjna (czynnik chorobotwórczy — Bacterium oncidii). W górnych częściach rośliny pojawiają się początkowo żółtawe, później czarnobrązowe plamy. Porażone liście lub ich części należy usunąć i spalić, a rośliny opryskać Ceresanem (0,2%) lub Cynkotoxem (0,2%).
Żółknięciem, a następnie brązowieniem wierzchołków blaszek liściowych objawia się fusarioza naczyniowa (czynnik chorobotwórczy — Fusarium oxysporum). Podstawa pędu ciemnieje, mięknie i łatwo się rozpada. Całe korzenie i ich wierzchołki są ciemnobrunatne, spłaszczone, miejscami przewężone, miękkie. Chore rośliny należy usunąć, a pozostałe opryskać Sadoplonem 75 (0,2%), lub Benlate (0,1 %). Stwierdzono jednak, że ten ostatni środek może wywołać zahamowanie wzrostu cymbidium. Groźną chorobą grzybowa jest zgorzel zgnilakowa (czynnik chorobotwórczy — Pythium ultimum) objawia się wodnistymi, miękkimi, brązowej barwy plamami na liściach i pseudobulwach. Z czasem porażone tkanki zmieniają barwę na purpurową, purpurowobrązową, a następnie na czarną. Na pograniczu chorej i zdrowej tkanki tworzy się jasnożółła obwódka. Porażone rośliny się usu\ya, a pozostałe opryskuje Dithane M-45 (0,2%).
Znacznym problemem w uprawie cymbidium jest mozaika cymbidium powodowana przez wirusy. Liście, szczególnie młode, odbarwiają się, a rośliny słabiej kwitną. Chore rośliny należy usunąć, a narzędzia używane do pielęgnacji dezynfekować. Występowaniu wirusów zapobiega rozmnażanie cymbidium z merystemów wierzchołkowych.
Najczęstszymi szkodnikami występującymi na cymbidium są różne gatunki mszyc (Aulacorthum solani, Myzodes persicae). Wysysają one sok z liści powodując ich odbarwienie. Do zwalczania zaleca się Pirimor (0,05%).
Podczas suchej i ciepłej pogody rośliny może opanować przędziorek chmielowiec (Tetranychus urticae). Zwalcza się go opryskując rośliny Rospinem (0,2%) lub Bi 58 (0,1%).