Gerbera Cass. cor. Spring. — gerbera

Rodzina Compositae — złożone

Rodzaj gerbera obejmuje około 45 gatunków rosnących dziko przede wszystkim w południowej Afryce oraz w tropikalnych rejonach Azji. W produkcji ogrodniczej ma znaczenie tylko jeden gatunek — Gerbera jamesonii Bolus, występujący w Transwalu i Natalu.

Rasy i odmiany. W obrębie gatunku Gerbera jamesonii wyróżnia się obecnie kill^a ras i kilkadziesiąt odmian.

Rasy, które są rozmnażane z nasion różnią się między sobą budową kwiatostanów i plennością. Różnice między kwiatostanami dotyczą wielkości i kształtu koszyczków, liczby, ułożenia i rozmiarów kwiatów języczkowych oraz grubości pędów kwiatostanowych.

Natomiast w obrębie rasy wyżej wymienione cechy są podobne, a różna jest przede wszystkim barwa kwiatostanów. Wyjątek stanowią rasy japońskie, które mają tylko jedną lub dwie barwy koszyczków w różnych odcieniach.

Do najcenniejszych ras należą Florist i Jongenelen. Tworzą one duże kwiatostany osadzone na długich i grubych pędach. Kwiaty języczkowe są szerokie i ułożone w kilku okółkach. Kwitnienie obfite.

Ostatnio częściej niż rasy uprawiane są odmiany. Rośliny danej odmiany jako potomstwo jednej rośliny otrzymane w wyniku rozmnażania we­getatywnego mają wszystkie cechy jednakowe. Charakterystykę cen­niejszych odmian podano w tabeli 16.

Wymagania. Do uprawy gerbery przeznacza się szklarnie ciepłe, jasne,

o  dużej kubaturze i powierzchni wietrzenia wynoszącej 30%. Szczegól­nie korzystne jest usytuowanie szklarni na terenie piaszczystym o niskim poziomie wody gruntowej.

Gerbera wymaga do prawidłowego wzrostu i rozwoju temperatury powietrza w granicach od 15 do 20°C, zależnie od pory roku i fazy wzrostu rośliny. Latem optimum wynosi 20—25°C, zimą 16—18°C. Podczas miesięcy zimowych, jeśli rośliny przechodzą okres spoczynku, najodpowiedniejszą temperaturą w dzień jest 10—1 2°C, a nocą 8—10°C. -Gerbera może również zimować w temperaturze 4—8°C. ale wówczas rozpoczyna kwitnienie wiosną o miesiąc później i kwitnie słabiej.

Zbyt wysoka temperatura latem osłabia kwitnienie i wyraźnie zmniejsza trwałość kwiatostanów. Ponadto stwierdzono, że temperatura powyżej 28°C sprzyja rozwojowi chorób uwiądu.

Dla wzrostu i rozwoju gerbery korzystne jest obniżenie temperatury nocy o 2—3°C w stosunku do temperatury dnia. Należy jednak unikać zbyt dużych wahań dobowych, które są przyczyną tworzenia się znie­kształconych koszyczków.

Poza właściwą temperaturą powietrza duże znaczenie w uprawie gerbery ma temperatura podłoża, która powinna wynosić 21—25°C. Ogrzewanie podłoża powoduje zwiększenie pobierania przez rośliny składników pokarmowych przez co wpływa korzystnie na wzrost i kwitnienie gerbery, polepszając jednocześnie zdrowotność roślin.

Tabela 16. Charakterystyka cenniejszych odmian gerbery

Badania prowadzone w Holandii wykazały, że przy uprawie gerbery w podłożu o temperaturze 25°C nie było wypadów spowodowanych uwiądem roślin, natomiast w podłożu o temperaturze 20°C zanotowano 6,6%, a w podłożu nieogrzewanym 16,3% wypadów.

Gerbera nie wykazuje reakcji fotoperiodycznej, gdyż kwitnie zarówno podczas dni długich jak i krótkich. Natomiast intensywność kwitnienia zależy przede wszystkim od natężenia światła. Stwierdzono ponadto, że wysokość plonu związana jest nie tylko z nasłonecznieniem w roku kwitnienia ale również w roku poprzednim. Wymagania gerbery co do światła związane są też ze stadium rozwojowym. W przeciwieństwie do roślin dojrzałych siewki i rozsada nie znoszą pełnego światła, a nasiona kiełkują w ciemności. Gerbera dobrze rośnie, jeżeli wilgotność powietrza wynosi 50—60% pełnego nasycenia. Wilgotność podłoża

i związana z tym intensywność podlewania zależy od nasłonecznienia roślin i fazy ich rozwoju. W miesiącach letnich zalecane jest podlewanie obfite, natomiast zimą — umiarkowane. Siewki i młode rośliny tuż po posadzeniu należy wyłącznie zraszać, a podlewa się je dopiero po dobrym ukorzenieniu. Podczas inicjowania pąków kwiatostanowych konieczne jest obfite podlewanie, natomiast w okresie spoczynku ogra­nicza się je do minimum.

Woda używana do podlewania gerbery powinna być pozbawiona chloru. Rozmnażanie. Gerberę można rozmnażać generatywnie i wegetatywnie. Rasy rozmnaża się przede wszystkim z nasion, odmiany natomiast wege­tatywnie.

Rozmnażanie z nasion pozwala uzyskać w stosunkowo krótkim czasie dużą ilość materiału potomnego i co istotne; pozwala uniknąć przeno­szenia najgroźniejszych chorób gerbery, powodujących zamieranie roślin. Należy się jednak liczyć z tym, że gerbery otrzymane z siewu różnią się między sobą siłą wzrostu, odpornością na choroby, plennością oraz wieYfcośćią, pokrojem i barwą 'koszyczków, a taltże długością pędów kwiatostanowych.

Rozmnażanie wegetatywne daje natomiast materiał o znanych właści­wościach. Wiadomo bowiem, że przy dzieleniu roślin lub sporządzaniu sadzonek potomstwo dziedziczy cechy rośliny matecznej. Stroną ujemną tego sposobu jest jednak niski współczynnik rozmnażania. Oznacza to,że z jednej rośliny matecznej uzyskuje się stosunkowo mało sadzonek. Poza tym nieprzestrzeganie zasad higieny przy dzieleniu lub sadzonko­waniu gerbery stwarza duże niebezpieczeństwo zakażenia roślin choro­bami uwiądu. Jednocześnie przy długotrwałym rozmnażaniu wegeta­tywnym należy się liczyć z wyradzaniem się odmian.

Wybór roślin matecznych. Uzyskanie roślin potomnych o pożądanych cechach zarówno w wyniku rozmnażania generatywnego, jak i wegeta­tywnego zależy przede wszystkim od wyboru rośliny matecznej. Dlatego co najmniej po roku uprawy wybiera się rośliny mateczne, zwracając uwagę na takie cechy jak: plenność,

budowa i zabarwienie koszyczka kwiatowego,

jakość pędu kwiatostanowego,

trwałość kwiatostanów,

pokrój rośliny,

zdrowotność.

Ponadto przy rozmnażaniu odmian wybrane rośliny mateczne powinny posiadać wszystkie cechy charakterystyczne dla tej odmiany. Roślinę mateczną musi cechować obfite kwitnienie, to znaczy, że rocznie po­winna ona dawać co najmniej 20 kwiatostanów o średnicy koszyczka powyżej 10 cm. Duże znaczenie ma też liczba kwiatostanów jaką otrzymuje się w czasie miesięcy jesienno-zimowych. Szczególnie cenne są rośliny kwitnące obficie zimą, tj. dające więcej niż 1 /3 plonu rocznego w czasie od listopada do lutego. Ważną cechą jest też kształt koszyczka. Wiadomo bowiem, że najbardziej poszukiwane są kwiatostany szeroko otwarte, o szerokich języczkach umieszczonych w jednym lub dwu okółkach.

Przy wyborze roślin matecznych należy również zwrócić uwagę na barwę kwiatów, która powinna być czysta. W obrębie poszczególnych barw wybiera się po kilka roślin, aby w potomstwie zachować dużą różno­rodność kolorów.

Pędy kwiatostanowe muszą być długie, proste i sztywne. Powinny harmonizować z kwiatostanem. Ważne jest, aby pędy kwiatostanowe łatwo wyłamywały się przy podstawie i były pozbawione silnego prze­wężenia pod koszyczkiem. To ostatnie znacznie zmniejsza trwałość kwiatostanów po ścięciu.

Podczas seiekcji odrzuca się rośliny, których koszyczki szybko więdną, lub u których kwiaty języczkowe brązowieją. Trwałość kwiatostanów ma olbrzymie znaczenie dla handlu i dlatego należy zwracać na nią dużą uwagę. Kwiatostany roślin przeznaczonych do dalszego rozmnaża­nia powinny stać w wazonie co najmniej 7 dni.

Korzystne jest jeżeli rośliny mateczne mają niewielkie liście i wzniesiony pokrój. Przy płaskim ułożeniu liści utrudnione są zabiegi pielęgnacyjne i ochrona roślin.

Z kolei przy sadzeniu egzemplarzy o dużych liściach gorzej jest wyko­rzystana powierzchnia uprawna, gdyż rozstawa roślin jest wtedy większa. Rośliny mateczne muszą być zdrowe, mieć intensywnie zielone liście i odznaczać się tendencją do tworzenia nowych rozet. Ponadto przy wyborze gerbery na nasienniki dodatkowo należy zwrócić uwagę na to, aby kwiaty wykształcały dużo pyłku i dobrze wiązały nasiona. Rozmnażanie generatywne. Dla otrzymania nasion gerbery konieczna jest znajomość budowy kwiatostanów i biologii kwitnienia. Wiadomo, że nasiona wiążą kwiaty języczkowe i zewnętrzne okółki kwiatów rurkowych, pyłek natomiast tworzą wszystkie kwiaty rurkowe. Rośliny bronią się przed samozapyleniem w ten sposób, że kwiaty języczkowe w koszyczku rozwijają się znacznie wcześniej aniżeli rurkowe. W związku z tym gerberę należy zapylać sztucznie. Właściwym momentem do tego zabiegu jest takie stadium rozwoju koszyczka, w którym zewnętrzne okółki kwiatów mają znamiona słupka wyraźnie widlasto rozchylone. Stadium to z reguły trwa 2 dni. Zasadą jest zapylanie gerbery w obrębie jednakowej barwy kwiatostanów. Pozwala to na uzyskanie w potomstwie znacznej liczby roślin o kwiatach podobnie wybarwionych jak u form rodzicielskich. Ciągłe krzyżowanie gerbery o różnych kolorach koszycz­ków prowadzi w końcu do otrzymania roślin kwitnących prawie wyłącz­nie czerwono, gdyż ta barwa jest cechą dominującą.

Na jednej roślinie można zapylić jednocześnie kilka kwiatostanów. Najlepszym terminem zapylania są miesiące od maja do sierpnia, kiedy to nasiona mają najkorzystniejsze warunki rozwoju. Zapylanie należy wykonywać w dni słoneczne przy niezbyt wysokiej wilgotności powie­trza, a więc przed zraszaniem czy zamgławianiem roślin. Nie należy go wykonywać, gdy temperatura powietrza jest niższa niż 15°C lub wyższa niż 35°C, a także bezpośrednio po wykonaniu zabiegów ochrony roślin. Stwierdzono bowiem, że większość środków chemicznych niszęzy zna­miona słupków lub zabija ziarna pyłku.

Wiązanie nasion objawia się najpierw wyraźnym pogrubieniem osad­nika. W tym czasie zaczynają przekwitać kwiaty języczkowe, które usuwa się, gdyż opadając na podłoże stają się siedliskiem różnego rodzaju grzybów. Długość okresu dojrzewania nasion zależy od pogody i trwa od 3 do 5 tygodni. Do zbioru przystępuje się, gdy w miejscu koszyczków wykształcą się kuliste, puszyste owocostany. Po zbiorze przeprowadza się selekcję nasion wybierając tylko prawidłowo wykształ­cone i dorodne. Z jednego kwiatostanu otrzymuje się średnio 70 nasion. Nasiona mają wrzecionowaty kształt i są barwy słomkowej. W 1 g znajduje się ich od 220—400 sztuk. Świeże nasiona gerbery mają zdolność kieł­kowania 90—95%; z wiekiem obniża się ona i u jednorocznych wynosi już tylko 60—70%. Nie używa się nasion starszych niż dwuletnie. Przed siewem celowe" jest zaprawianie nasion 0,05% roztworem Benlate zmieszanym z 0,05% roztworem Dexonu.

W celu otrzymania roślin nadających się do sadzenia na miejsce stałe w czerwcu-lipcu należy wysiewać nasiona gerbery w marcu-kwietniu. Nasiona sieje się do glinianych lub plastykowych misek, względnie do niskich, drewnianych skrzynek* uprzednio zdezynfekowanych środkiem grzybobójczym.

Podłożem może być ziemia kompostowa zmieszana z torfem lub piaskiem w stosunku 1:1 względnie mieszanka ziemi liściowej z piaskiem w sto­sunku 2:1. Przed użyciem ziemia musi być koniecznie odkażona. Zabiegu tego można uniknąć, stosując do siewu torf wysoki. W tym przypadku torf wapnuje się do pH 4,8—5,5 i nawozi mieszanką wieloskładnikową np. Florą w ilości 0,5 g na litr. Nasiona gerbery sieje się z reguły punktowo umieszczając je pionowo w podłożu w rozstawie 2X2 cm tak, aby na powierzchni widoczny był tylko „wieniec” z włosków.

Po wysiewie należy utrzymywać temperaturę powietrza i podłoża na poziomie 20—25°C. W przypadku siewu nasion starszych temperatura ta powinna wynosić 25—30°C. W związku z tym, że nasiona gerbery kiełkują w ciemności, można .miski z wysiewami umieścić na rurach ogrzewczych, a po ukazaniu się siewek przenieść je do jasnych pomiesz­czeń. Oprócz właściwej temperatury należy nasionom zapewnić opty­malną wilgotność podłoża przez częste zraszanie. W takich warunkach kiełkują one po 7—10 dniach. Z chwilą ukazania się siewek temperaturę powietrza obniża się do 18—20°C i ogranicza zraszanie.

Po upływie 4—-6 tygodni od wysiewu, kiedy rośliny wytworzą 2—3 liście, sadzi się je do doniczek, w których pozostają aż do wysadzenia na miejsce stałe. Najlepsze są doniczki o średnicy 8—9 cm. Podłożem może być ziemia inspektowa lub kompostowa zmieszana z torfem w stosunku 1:1, o pH 5,0—5,5 względnie substrat torfowy* Torf wysoki wapnuje się tak samo jak do wysiewu, a nawożenie zwiększa do 2 g mieszanki wieloskładnikowej na litr. Korzystne jest kilkakrotne nawożenie dolistne siewek 0,2% Florovitem.

Okres produkcji rozsady gerbery wynosi 3—4 miesiące.

Rozmnażanie wegetatywne. Przed rozmnażaniem wegetatywnym rośliny mateczne wyjmuje się z podłoża i płucze w wodzie bryłę korzeniową. Następnie ucina się blaszki liściowe i skraca korzenie do długości 10—15 cm. Jednocześnie usuwa się wszystkie pąki kwiatostanowe. Tak przygotowaną „matkę” dezynfekuje się przez zanurzenie na około pół godziny w roztworze 0,05% Benlate zmieszanego z 0,05% Dexonem. Gerberę rozmnaża się wegetatywnie od marca do września. Najmniej skomplikowany jest podział prosty, przy którym roślinę ma­teczną dzieli się na kilka części tak, aby każda z nich miała 5—6 liści i kawałek skróconego pędu z korzeniami,* tzw. karpy. W zależności od wielkości dzielonej rośliny otrzymuje się 4—6 części. Jeżeli budowa rośliny na to pozwala, pędy boczne oddziela się przez rozrywanie, gdyż rany są wówczas niewielkie. Otrzymane w ten sposób części można bezpośrednio sadzić na miejsce stałe; przyjmują się prawie wszystkie.

Przy rozmnażaniu szczególnie cennych egzemplarzy można stosować podział intensywny. Polega on na cięciu rośliny matecznej na części dwu- a nawet jednoliściowe z niewielkim kawałkiem karpy i korzeni. W ten sposób z jednej rośliny można otrzymać nawet 20—30 części. Części z dwoma liśćmi przyjmują się prawie w 100%, natomiast z jednym liściem w 80—90%.

Ostatnio coraz częściej zamiast podziału gerbery stosuje się rozmnażanie z sadzonek. Pozwala ono z jednej rośliny matecznej uzyskać więcej roślin potomnych.

Z roślin matecznych usuwa się wszystkie liście ostrożnie je wyrywając. Następnie „matki” umieszcza się gęsto jedna obok drugiej w substracie torfowym sporządzonym z torfu wysokiego, z wapnowanego do pH 5,0 i wzbogaconego np. 0,5 g mieszanki nawozowej Flora na litr. Rośliny mateczne muszą być posadzone wysoko tzn. tak, aby szyjka korzeniowa znajdowała się 2—3 cm nad powierzchnią podłoża.

W mateczniku temperatura podłoża powinna być utrzymywana na po­ziomie 24°C, a powietrza — 22°C. Optymalna wilgotność powietrza wynosi 80—90%, co zapewnia się przykrywając zagony tunelem foliowym.

Po upływie 6—10 dni rozpoczyna się tworzenie pędów, a po mniej więcej 3 tygodniach można przystąpić do zbioru sadzonek. Najlepiej ukorzeniają się te sadzonki, które mają dobrze rozwinięte 2 liście i za­wiązek trzeciego. Ścina się je ostrym nożem zwracając uwagę, aby miejsce cięcia było dokładnie na poziomie wybicia nowego pędu. Cięcie sadzonek z częścią rośliny matecznej powoduje ich słabsze ukorzenianie się.

Rośliny mateczne eksploatuje się około 3 miesięcy zabierając z nich sadzonki trzykrotnie. Ich liczba z jednej rośliny zależy od właściwości odmiany oraz terminu mnożenia i waha się od 20—50 sztuk.

Przy podziale gerbery wskazane jest zasypywanie wszystkich ran węglem drzewnym, aby zapobiec zagniwaniu, natomiast przy sadzonkowaniu zanurzenie sadzonek na chwilę w 0,05% roztworze Benlate. Nóż uży­wany do dzielenia roślin i cięcia sadzonek powinien być często dezyn­fekowany np. w skażonym spirytusie.

Do ukorzeniania stosuje się mieszankę piasku i torfu w stosunku 1:1 lub torf wysoki słabo wapnowany zmieszany z perlitem w stosunku 4:1. Rozstawa zależy od sposobu mnożenia i wynosi 10X 1 5 cm przy dzieleniu prostym, 10X5 cm przy intensywnym, a 2X5 cm przy sadzonkowaniu. Obecnie zaleca się umieszczanie części roślin lub sadzonek gerbery pojedynczo w małych doniczkach. Umożliwia to łatwiejsze usuwanie porażonych roślin oraz zmniejsza niebezpieczeństwo rozprzestrzeniania się choroby uwiądu.

Pielęgnacja polega na zraszaniu i cieniowaniu części roślin i sadzonek w dni słoneczne. Ważne jest też utrzymanie temperatury podłoża na poziomie 21—25°C i powietrza w granicach od 20 do 22°C. Mniej więcej po 2—3 tygodniach zaczyna się proces korzenienia i od tego momentu rośliny co tydzień dokarmia się 0,2% roztworem Florovitu.

Po upływie 5—7 tygodni rośliny są gotowe do wysadzenia na miejsce stałe. Przed sadzeniem konieczne jest ich zahartowanie; obniża się więc temperaturę i wilgotność powietrza.

Podłoże i nawożenie. Do uprawy gerbery nadają się podłoża lekko kwaśne, przepuszczalne, o dobrych właściwościach powietrz no-wod­nych i trwałej strukturze. Mogą to być ziemie ogrodnicze, substrat torfowy lub mieszanki torfowo-korowe.

Podłoża zbyt ciężkie mogą być przyczyną słabego wzrostu i gorszego kwitnienia. Często na gliniastych, zlewnych ziemiach* występuje chloroza, a w skrajnych przypadkach rośliny giną. Także ziemie łatwo tracące strukturę nie nadają się dla gerbery.

Na przykład w podłożu z dużym udziałem ziemi liściowej lub gnojowej gerbera początkowo dobrze rośnie, później jednak na skutek pogorszenia warunków powietrzno-wodnych plonowanie obniża się a rośliny są bardzo podatne na choroby. Dobre efekty osiąga się uprawiając gerberę w piaszczysto-gliniastej ziemi z dodatkiem torfu, w ziemi kompostowej zmieszanej w równych objętpściach z ziemią darniową i torfem, w mie­szance liemi kompostowej z torfem i korą sosnową w stosunku 1:1:1 lub gliny z torfem, przy czym stosunek torfu do gliny może wahać się w gra­nicach 1—4:1. Optymalne pH wynosi 5,5—6,5, a najkorzystniejsza zawartość składników pokarmowych w litrze ziemi jest następująca: 100—250 mg N, 200—300 mg P, 300—500 mg K, 1200—2100 mg Ca i 100—200 mg Mg.

Podłożem stosowanym w uprawie gerbery na szeroką skalę jest substrat torfowy. Powinien on mieć pH 4,8—5,5 i zawierać w litrze następującą ilość składników pokarmowych: 150—300 mg N, 100—200 mg P, 300— —500 mg K, 1000—1900 mg Ca i 80—190 mg Mg. Taki poziom makro- składników można osiągnąć stosując nawozy pojedyncze lub mieszanki wieloskładnikowe; te ostatnie pozwalają na znaczne uproszczenie tech­niki przygotowania substratu.

W praktyce najczęściej jako nawożenie podstawowe stosuje się 1—2 kg nawozów na m³ torfu. Nawozy dodaje się po rozdrobnieniu i zwapno- waniu torfu zwracając uwagę na ich dokładne wymieszanie z podłożem. Uprawiając gerberę w torfie należy zwrócic szczególnie uwagę na zaopatrzenie roślin w mikroelementy. Większość mieszanek wieloskład­nikowych nie zawiera wszystkich potrzebnych roślinom mikroskładników jak: miedź_f.(Cu), żelazo (Fe) i molibden (Md). Od kilku lat w wielu gospo­darstwach uprawia się gerberę z dobrym wynikiem w odpowiednio zwapnowanym torfie wysokim, wzbogaconym Florą w dawce 1 kg z dodatkiem mikroelementów w ilości: 60 g siarczanu miedzi, 20 g cytry- nianiu żelaza i 5 g molibdenianu amonu na m³.

Ostatnio coraz częściej uprawia się gerberę w mieszance torfu z korą, pochodzącą z drzew iglastych, przy czym udział tej ostatniej nie powinien przekraczać 30%. W podłożu tym optymalna zawartość składników słabo chłonie wodę, przy dużym jej udziale podłoże należy stosunkowo często i obficie podlewać. Istnieje przy tym możliwość wymycia łatwo rozpuszczalnych składników pokarmowych. Dotyczy to zwłaszcza azotu i wapnia, których dawki, dla utrzymania właściwego poziomu, muszą być większe niż w przypadku stosowania mieszanek ziemnych i substratu torfowego. W celu zapewnienia roślinom optyrnalnej zawartości skład­ników pokarmowych konieczne jest okresowe wykonywanie analizy podłoża, a następnie nawożenie na jej podstawie. Rozpoczynając uprawę gerbery dąży się do osiągnięcia dolnej granicy optymalnego zakresu składników pokarmowych. Podczas wzrostu roślin dokarmianie prowadzi się w ten sposób, aby w podłożach cięższych, o lepszych właściwościach sorbcyjnych uzyskać maksymalną zawartość składników pokarmowych, natomiast w podłożach lżejszych — minimalną. Poza tym wiosną tak kieruje się nawożeniem, aby azot osiągnął wartość górną, a zimą dolną. Późną wiosną i latem, zwłaszcza w matecznikach gerbery, w których w tym czasie intensywnie zapyla się kwiatostany, należy dążyć do mak­symalnej zawartości fosforu, jesienią natomiast starać się o to samo w od­niesieniu do potasu. Z reguły w listopadzie i grudniu, kiedy rośliny bardzo słabo rosną dokarmianie przerywa się lub silnie ogranicza. Nie należy również nawozić gerbery podczas okresu spoczynku. W przy­padku uprawy roślin na zagonach stosuje się najczęściej takie nawożenie, które pozwala utrzymać składniki pokarmowe w ich górnym zakresie. Nieco inaczej wygląda to przy uprawie gerbery w kołnierzach (pierście­niach winidurowych). Tutaj tak kieruje się nawożeniem, aby w warstwie, na której pierścienie stoją i która spełnia rolę warstwy dokarmiającej, osiągnąć górne granice składników pokarmowych, natomiast w samych kołnierzach dolne.

Uprawiając' gerberę w kontenerach daje się obfitsze nawożenie, gdyż intensywniejsze podlewanie podłoża, które tu szybciej przesycha, po­woduje wymywanie składników pokarmowych.

Gerbera jest rośliną o dużych wymaganiach pokarmowych, ale o sto­sunkowo małej tolerancji na zasolenie. Dlatego, jeśli konieczne jest intensywne dokarmianie bardzo wysoką dawką nawozów, należy ją rozłożyć na 2 lub 3 mniejsze stosowane w krótkim, np. jednotygodniowym odstępie czasu. Gerbera lepiej rośnie, jeżeli nawożenie pogłówne jest płynne. Dokarmianie posypowe stosować można tylko przy uprawie na zagonach, przy czym bezpośrednio po rozsypaniu nawozów należy rośliny podlać. Stężenie roztworu używanego do dokarmiania powinno

wynosić 0,2% w pierwszym i 0,4% w drugim roku uprawy. Jedynie gdy w podłożu jest duży udział gliny, stężenie to może być wyższe i wynosić w pierwszym roku 0,4% i 0,6% w drugim roku po posadze­niu.

W uprawie gerbery nie stosuje się do dokarmiania nawozów organicz­nych. Bardzo dobre efekty daje natomiast nawożenie Florovitem. Nawóz ten najlepiej jest stosować dolistnie opryskując rośliny kilka razy w czasie wegetacji 0,2% roztworem.

Ostatnio coraz częściej oprócz analizy podłoża wykonuje się także analizę materiału roślinnego (tab. 17). W przypadku gerbery za część wskaźnikową Jaszczołt przyjmuje główny nerw zewnętrznych ale nie zasychających liści, a Papenhagen w pełni wyrośnięty liść.

Sadzenie i metody uprawy. Najkorzystniejszym terminem sadzenia ger­bery są miesiące od czerwca do lipca. Rośliny posadzone w tym czasie zaczynają kwitnąć jesienią pierwszego roku uprawy i plonują stosunkowo obficie przez całą zimę.

Gerberę sadzi się wysoko tzn. tak, aby cały skrócony pęd znajdował się nad powierzchnią podłoża. Zbyt głębokie sadzenie, na skutek utrzymującej się wysokiej wilgotności podłoża wokół nasady liści, po­woduje wystąpienie zgnilizny.

Gęstość sadzenia zależy od czasu trwania uprawy i siły wzrostu roślin. Przy uprawie dwuletniej — najczęściej stosowanej daje się rozstawę 30X30 cm, przy jednorocznej 20X30 cm, a przy trwającej krócej 20X20 cm.

Gerberę uprawia się na zagonach, w kontenerach lub w pierścieniach. Najczęściej jest stosowana uprawa na zagonach, gdyż zapewnia roślinom najkorzystniejsze warunki wzrostu. Najlepsze są zagony o szerokości 1,20—1,50 m i warstwie podłoża wynoszącej 25—30 cm.

Gerberę można uprawiać na zagonach gruntowych lub parapetowych. Na zagonach gruntowych podłoże, zwłaszcza ciężkie i zlewne, należy głęboko spulchnić. Często w celu polepszenia jego właściwości dodaje

się piasek i torł. Poza tym na głębokości 40—50 cm zaleca się umieścić rury ogrzewające, które przysypuje się 5—10 cm warstwą żwiru, a na niej z kolei umieszcza warstwę uprawną. Zagony odgranicza się od przejść krawężnikiem z drewna, betonu lub eternitu.

Zaletą zagonów gruntowych jest niewielki koszt, a wadą możliwość porażenia roślin patogenami znajdującymi się w głębszych warstwach gleby. W celu uniknięcia tego niebezpieczeństwa często dno zagonu wykłada się folią.

Zagony gruntowe rzadko są ogrzewane, wówczas korzystniej jest sto­sować zagony podwyższone, w których podłoże nagrzewa się od otacza­jącego powietrza. Jeszcze lepsze do uprawy gerbery są zagony parape­towe, pod którymi umieszcza się rury ogrzewające. Zagony te nie powinny być wyższe niż 70 cm. Mogą być wykonane z drewna, betonu, &\e najlepsze są takie, w których dnem jest siatka o drobnych oczkach, ujęta w kątowniki, a bokami eternit. Dzięki tej konstrukcji podłoże szybko się nagrzewa, a jednocześnie jest zapewniony dobry odpływ wody

i  przewietrzanie.

W celu zabezpieczenia roślin przed chorobami uwiądu uprawia się gerberę w kontenerach. Mogą to być worki foliowe, wiadra lub skrzynki plastikowe. W worki i wiadra, które z reguły mają pojemność 5—10 I, sadzi się po jednej roślinie. W skrzynki, w zależności od ich rozmiarów, 2—4 sztuki. Wszystkie pojemniki powinny mieć dobry odpływ wody. Lepsze są te, które zamiast ścinek litych mają ażurowe, ponieważ stwarzają korzeniom dobre warunki przewietrzenia. Uprawiając gerberę w kontenerach należy zwrócić uwagę na silniejsze podlewanie roślin w czasie wiosny i lata. Można również uprawiać gerberę w pierścieniach wykonanych z winiduru lub polietylenu, o wysokości 15—20 cm i śred­nicy 18—20 cm. Uprawa pierścieniowa pozwala na lepsze wykorzystanie powierzchni, gdyż w początkowej fazie wzrostu małe rośliny można ustawiać gęsto obok siebie. Gdy korzenie przerosną podłoże znajdujące się w pierścieniach, gerberę umieszcza się w rozstawie 30X30 cm na zagonach, pokrytych 10—15 cm warstwą substratu torfowego. Uprawa pierścieniowa pozwala również na znaczną oszczędność podłoża i zmniej­sza niebezpieczeństwo zakażenia roślin czynnikami chorobotwórczymi. Ponadto nagrzewanie systemu korzeniowego przez otaczające powietrze jest łatwiejsze, niż przy uprawie gerbery na zagonach. Stroną ujemną uprawy kołnierzowej jest, podobnie jak w przypadku kontenerów, zwiększony nakład na podlewanie roślin podczas miesięcy wiosenno- -letnich.

Zabiegi pielęgnacyjne. Polegają one, oprócz dokarmiania, na podlewa­niu roślin i utrzymywaniu odpowiedniej temperatury. Do specyficznych zabiegów w uprawie gerbery należy usuwanie pąków kwiatostanowych, czyszczenie i prześwietlanie roślin.

Usuwanie pąków kwiatostanowych stosuje się zazwyczaj po wysadzeniu gerbery na miejsce stałe, aby spowodować silniejsze rozrośnięcie się roślin. Poza tym pąki usuwa się także na początku okresu spoczynku. Pąki kwiatostanowe wyłamuje się w niedługim czasie po pojawieniu, gdy mają wielkość ziarna grochu.

Czyszczenie roślin polega na usuwaniu najstarszych, żółknących i zasy­chających liści. Pozostawienie ich wiąże się z niebezpieczeństwem porażenia chorobami grzybowymi, przede wszystkim szarą pleśnią. Liści nie należy wycinać lecz wyrywać. Zabieg ten powtarza się co 2—3 tygodnie.

Prześwietlanie gerbery polega na jednorazowym usunięciu 1 /3 naj­starszych liści na roślinie. Wykonuje się je tylko w przypadku bardzo silnego wzrostu wegetatywnego. Celem prześwietlenia jest zmuszenie roślin do wytwarzania kwiatostanów.

W drugim roku uprawy gerberę wprowadza się w listopadzie w stan spoczynku, który trwa do końca grudnia. W tym czasie przerywa się nawożenie i ogranicza podlewanie. Jednocześnie należy obniżyć tem­peraturę i usuwać pąki kwiatostanowe. Okres spoczynku pozwala uzyskać obfite i wczesne kwitnienie wiosenne.

Nakład robocizny przy uprawie gerbery jest mniejszy niż w przypadku innych roślin ozdobnych. Najwięcej pracy wymaga założenie uprawy, a następnie zbiór i przygotowanie h/viatostanów do sprzedaży (tab. 18). Zbiór kwiatów i ich przechowywanie. Kwiatostany gerbery wyłamuje się, gdy w koszyczku rozwinie się 1 lub 2 okółki kwiatów rurkowych, a następnie sortuje na trzy wybory. Do pierwszego zalicza się te, których długość pędów wynosi 45 cm, a średnica koszyczka 10 cm. Do wyboru II należą kwiatostany o pędach długości powyżej 35 cm

1 koszyczkach o średnicy co najmniej 8 cm. W wyborze 111 bierze się pod uwagę tylko długos'ci pędu, która nie powinna być mniejsza niż 25 cm.

W dwu pierwszych wyborach kwiatostany powinny mieć sztywne pędy. Ich odchylenie od.pionu może wynosić do 5 cm dla wyboru I i do 10 cm dla wyboru II. W przypadku kwiatostanu z czarnymi kwiatami rurkowymi wymagania są niższe o 5' cm w odniesieniu do długości pędu i o 2 cm w odniesieniu do średnicy koszyczka.

Trwałość kwiatostanów gerbery wynosi średnio 7 dni. Można ją prze­dłużyć wstawjając kwiatostany na kilka godzin do 0,003% roztworu azotanu srebra z niewielkim dodatkiem chinozolu. Przed wstawieniem do wazonu konieczne jest odcięcie dolnego, zdrewniałego odcinka pędu,

Kwiatostany gerbery można przechowywać przez kilka dni wstawione do wody, w pomieszczeniu o temperaturze 5—10°C lub na sucho przez

2   tygodnie. W tym ostatnim przypadku kwiatostany możliwie szybko po zbiorze zawija się szczelnie w, folię i umieszcza w chłodni w tempera­turze 1—2°C. Po wyjęciu z chłodni koniec pędu się przycina, a kwiato­stany wstawia do wody o temperaturze 40°C w pomieszczeniu, w którym temperatura wynosi 2—3°C. Po upływie 6—24 godzin można je oddać do sprzedaży.

Ochrana przćd chorobami i szkodnikami. Jedną z najgroźniejszych chorób jest więdnięcie V zamieranie gerbery (czynnik chorobotwórczy — Phyłop- hthora cryptogea, a także inne grzyby z rodzaju Phytophthora, Verticil- lium, Fusarium, Pyłhium i Rizoctonia). Porażeniu ulega gerbera we wszystkich stadiach rozwoju. Zaatakowane przez Phytophtora rośliny nie rozrastają się i nie tworzą pąków kwiatostanowych. Najbardziej charakterystycznym objawem wystąpienia tej choroby jest nagłe więdnię­cie liści. Często przybierają one barwę szarozieloną do brunatnoczerwo- nej, a po kilku dniach brązowieją. Na przekroju poprzecznym wyraźnie widać zbrunatnienie wiązek przewodzących oraz przyległych tkanek. U pozostawionych w podłożu porażonych roślin, następuje gnicie korzeni i pędu, które stają się miękkie, wodniste i łatwo się rozpadają. Niekiedy, zwłaszcza w warunkach nadmiernej wilgotności u roślin zbyt głęboko posadzonych, Phytophtora cryptogea poraża pędy kwiatostanowe. U ich nasady tworzą się ciemnobrunatne plamy. Zaatakowane kwiatostany więdną i zamierają.

Chorobie sprzyja niska temperatura (1 3-—1 5°C) oraz nadmierna wilgot­ność podłoża.

Jeśli gerbera porażona jest przez Verticillium alboatrum choroba ma nieco inny przebieg. Liście więdną, ale rośliny, zwłaszcza dobrze rozrośnięte, mogą tworzyć nowe rozety. Z czasem liście zwisają, żółkną i w końcu zasychają. Porażony pęd sprawia najczęściej wrażenie zdrowe­go, jednak na przekroju poprzecznym widać zbrunatnienie wiązek przewodzących. Korzenie wykazują zmiany dopiero w późniejszym okresie choroby.

Fusarium oxysporum atakuje szyjkę korzeniową. Wzrost roślin jest zaha­mowany, a liście po pewnym czasie żółkną, więdną i zamierają. Niekiedy rośliny tworzą jeszcze nowe liście, które wkrótce także więdną. Na przekroju poprzecznym pędu widoczne jest brunatne lub atramentowe zabarwienie wiązek przewodzących. Na porażonych korzeniach można zauważyć niewielkie, szaroróżowe skupienia zarodników grzyba. Siewki gerbery mogą być atakowane przez Rhizoctonia solanii lub Pyłhium irregulare. U młodych roślin grzyby te mogą powodować więdnięcie i zamieranie, u starszych tylko zahamowanie wzrostu. Nie­kiedy żółkrną pojedyncze liście.

Więdnięciu i zamieraniu roślin zapobiega się przez sadzenie zdrowego materiału w odkażone podłoże. Celowe jest także podlanie roślin zaraz po posadzeniu roztworem Dexonu (0,05%) zmieszanego z Benlate (0,05%). Przy wystąpieniu choroby porażone rośliny usuwa się razem z podłożem i pali, a pozostałe opryskuje Dexonem (0,05%). Objawy zgnilizny łwardzikowęj (czynnik chorobotwórczy — Sderotinia sclerotiorum) występują na wszystkich częściach rośliny. Na ogonkach liściowych, a niekiedy i na blaszkach można zauważyć białą, watowatą grzybnię. Zainfekowane liście brązowieją, więdną i zamierają, a po pociągnięciu łatwo się odrywają. Często ogonki liściowe takich roślin rozpadają się przy nasadzie na podłużne pasma Podobne objawy występują na pędach kwiatostanowych. Porażone pędy gerbery brązo­wieją, stają się miękkie i łatwo się rozpadają. Na ich przekroju widać całkowitą nekrozę tkanek. Korzenie stają się miękkie, wodniste, a rośliny można bardzo łatwo wyciągnąć z podłoża. Niekiedy na powierzchni lub wewnątrz porażonych organów gerbery występują czarne, twarde przetrwalniki grzyba, dochodzące do wielkości ziarna kawy. Rozwojowi choroby sprzyja temperatura 14°C i wysoka wilgotność powietrza. Zgniliźnie twardzikowej zapobiega się przez używanie do uprawy gerbery odkażonego podłoża. Po wystąpieniu choroby porażone rośliny usuwa się razem z otaczającym je podłożem, a pozostałe opryskuje Beniatem (0,05%). Po 3 tygodniach oprysk należy powtórzyć.

Na gerberze często występuje szara pleśń (czynnik chorobotwórczy — Botrytis cinerea). Grzyb poraża zarówno siewki jak i dorosłe rośliny. Na liściach siewek pojawiają się początkowo niewielkie brązowe plamy, któ­re szybko się powiększają. Również ogonki liściowe i szyjka korzeniowa brązowieją i zamierają. Na powierzchni plam tworzy się szary nalot grzybni z zarodnikami. U roślin dorosłych atakowana jest przede wszyst­kim podstawa pędu oraz nasady ogonków liściowych. Porażone tkanki stają się wodniste. Objawy szarej pleśni występują także na kwiatostanach gerbery. Na kwiatach języczkowych pojawiają się liczne, okrągłe lub owalne, brązowe plamy. Niekiedy nekroza występuje u nasady pędu