Kalanchofe Adans. — kalandtiM
Rodzina Crassulaceae — grubosrowate
W stanie naturalnym rośliny należące do rodzaju Kalanchoe występują przede wszystkim w Południowej Afryce. W produkcji ogrodniczej najczęściej spotyka się odmiany gatunku K. blossfeldiana v. Poelln., a także jego mieszańce zebrane pod nazwą K. hybrida — hort. Różnią się one wysokością, pokrojem, a także barwą kwiaiów, która może być czerwona w różnych odcieniach, pomarańczowa lub żółta, a także różowa i z jasną obwódką.
Odmiany. Do uprawy na kwiat cięty pod szkłem lub folią nadają się odmiany wysokie, dorastające do 45—60 cm, a także nieliczne średnio wysokie. Do najbardziej wartościowych należą odmiany szwajcarskiej firmy Grob, np. 'Grobs Orange Triumph', 'Grobs Feuerwerk', 'Grobs Mars', 'Grobs Morgensonne'. Szeroko rozpowszechnione są również odmiany wyhodowane w zachodnioniemieckiej firmie Graser, np. 'Heinrich Tópperwein'. Z nowszych odmian duńskich uprawia się 'Annette', natomiast w NRD jedną z najbardziej znanych jest odznaczająca się silnym wzrostem odmiana 'Enzett-Brockengluf. Polskie odmiany 'Pixi' -— pomarańczowa i 'Dixi' o kwiatach czerwonych również nadają się do uprawy na kwiat cięty. Kilka innych odmian opisano w tabeli 22. Wymagania. W uprawie kalanchoe czynnikiem decydującym o długości okresu rozwoju jest światło. Jest to bowiem roślina dnia krótkiego, której kwitnieniem można sterować zmieniając długość dnia w zależności od planowanego terminu zbioru kwiatów. Zasady sterowanej uprawy omówione są w oddzielnym rozdziale. Wymagania kalanchoe co do intensywności światła są dość duże, dlatego też w miesiącach zimowych wielu producentów stosuje dodatkowe oświetlenie uzyskując dzięki temu większą liczbę kwiatów w kwiatostanie i intensywniejsze ich wybarwienie.
Bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na jakość roślin i długość okresu ich uprawy jest również temperatura. Podczas wzrostu wegetatywnego powinna ona wynosić około 20°C, natomiast przed kwitnieniem, szczególnie w miesiącach zimowych, konieczne jest jej obniżenie dó 15—17°C. Latem, w dni upalne i słoneczne temperatura nie powinna przekraczać 30°C, gdyż znacznie opóźnia kwitnienie. Wymagania poszczególnych odmian w stosunku do temperatury są niejednakowe, zwłaszcza w uprawie sterowanej i dlatego należy zwrócić uwagę na szczegółowe zatećSfti a podawane przez hodowców.
Wymagania kalanchoe w stosunku do wody są niewielkie, gdyż jest to typowy sukulent. Należy jednak utrzymywać przez cały okres uprawy umiarkowaną wilgotność podłoża, aby intensywny wzrost roślin nie został zahamowany.
Rozmnażanie i przygotowanie materiału sadzeniowego. Większość obecnie uprawianych mieszańców kalanchoe rozmnaża się z nasion, gdyż w produkcji wielkotowarowej jest to sposób bardziej wydajny i mniej kłopotliwy niż sadzonkowanie. W Zachodniej Europie materiału wyjściowego do uprawy na kwiat cięty dostarczają specjalistyczne zakłady, w których rozsadę nabyć można w dowolnym terminie, w zależności od planowanej pory kwitnienia roślin.
Nasiona dla otrzymania rozsady do uprawy standardowej wysiewa się w marcu lub kwietniu, a kwitnące rośliny uzyskuje się po 8—12 miesiącach. W 1 g znajduje się 60—80 tys. nasion, przy czym ilość ta starcza do wyprodukowania 10—15 tys. roślin. Do skrzynek o wymiarach 40X^0 cm wysiewa się rzutowo około 0,15 g nasion nie przykrywając ich podłożem. Temperatura w szklarni powinna wynosić 20—22*Cr a w celu utrzymania stałej wilgotności podłoża można skrzynki przykryć szybami lub cienką folią.
Kiełkowanie trwa 7—16 dni. Siewkom należy zapewnić dobry dostęp światła. Podlewanie powinno być bardzo umiarkowane, gdyż nadmiar wody w podłożu powoduje gnicie pędów i przewracanie się roślin. Zwykle po 5—6 tygodniach od wysiewu młode rośliny pikuje się do skrzynek w rozstawie 2X2 cm. Pó dalszych 6—8 tygodniach przesadza się je w rozstawie 5X5 cm na stoły w szklarni lub mnożarce albo sadzi wprost do doniczek o średnicy 7—*8 cm. Gdy wykształcą się 3—4 pary liści sadzi się rośliny na zagony, w szklarni lub do większych doniczek. Gęstość zależy od siły wzrostu odmiany; większość odmian uprawianych
na kwiat cięty sadzi się w rozstawie 15><18 cm lub 18X20 cm.
Wegetatywnie, z sadzonek pędowych, rozmnaża się wiele odmian nie powtarzających z nasion cech form rodzicielskich. Sadzonki można pozyskać «z roślin pozostałych po zbiorze kwiatów lub ze specjalnie w tym celu uprawianych mateczników. Odmiany tradycyjnie rozmnażane z nasion można również rozmnożyć z wierzchołków pędów, które usuwa się przycinając rośliny, w celu spowodowania silniejszego ich rozkrzewiania się. Sadzonka powinna mieć 2—3 pary liści. Jeśli kalanchoe rozmnaża się wegetatywnie, wówczas okres uprawy jest krótszy i trwa 6—9 miesięcy. W celu uzyskania roślin kwitnących w następnym roku od stycznia do kwietnia cięcie sadzonek powinno przypadać latem, w lipcu i sierpniu. Temperaturę w mnożarce utrzymuje się na poziomie 18—20°C, a sadzonki lekko spryskuje wodą, aby nie spowodować zagniwania pędów.
Można też sadzonkować kalanchoe po kilka sztuk do doniczek o średnicy 12—14 cm, w których rośliny będą uprawiane bez przesadzania aż do ścięcia kwiatów
Rozmnażanie z sadzonek liściowych jest rzadko stosowane w produkcji wielkotowarowej, przede wszystkim ze. względu na przedłużenie cyklu uprawy roślin.
Podłoże i nawożenie. Kalanchoe najlepiej rośnie w podłożu próchnicz- nym, średnio zwięzłym i przepuszczalnym. Można więc stosować sub- strat torfowy lub ziemię uniwersalną, albo też, specjalne mieszanki, odpowiednie dla każdego stadium wzrostu (tab. 23). Podłoże powinno mieć pH 5,5—7,0. Wymagania pokarmowe odmian wysokich uprawianych na kwiat cięty są nieco wyższe niż karłowych (doniczkowych). Dlatego też dla roślin sadzonych ha miejsce stałe przygotowuje się podłoże z dodatkiem nawozów wolno działających jak' mączka kostna i wióry rogowe w ilości 3—4 kg/m3. Stosunek N:P:K w podłożu powinien wynosić 1,0:0,8:2,0. W okresie intensywnego wzrostu latem dokarmia się rośliny podlewając je co tydzień 0,1 % zawiesiną nawozu wieloskładnikowego, w zależności od wyników analizy podłoża. Zimą nawożenie pogłówne znacznie się ogranicza, aby*nie spowodować nadmiernego zasolenia podłoża.
Uprawa sterowana. Krytyczna długość dnia dla kalanchoe wynosi w zależności od odmiany od 10 do 12,5 godzin, przy czym dla inicjacji 10 Kwiaty cięte uprawiane pod szkłem i folią kwiatów koniecznych jęst 15—40 dni krótkich. Kwitnienie w dużym stopniu zależy również od temperatury. Im dłuższy dzień i wyższa temperatura tym więcej dni krótkich wymagają rośliny dla prawidłowego wykształcenia kwiatostanów. Dlatego zaleca się, aby traktowanie roślin krótkim dniem trwało 5—6 tygodni. Zwiększa się w ten sposób liczbę kwiatów w kwiatostanie i przyspiesza kwitnienie o 5——10 dni.
Dla zainicjowania pąków kwiatostanowych konieczne jest zaciemnianie roślin w okresie od połowy lutego lub marca do końca września. Natomiast dla utrzymania roślin w fazie wzrostu wegetatywnego w miesiącach jesiennych i zimowych, od końca września do lutego kalanchoe wymaga doświetlania (tab. 24).
Większość odmian zdolna jest do przyjęcia bodźca świetlnego, tzn. do reakcji na krótki dzień, po wytworzeniu 3 par liści czyli po upływie około 3 miesięcy od siewu nasion. Przy naturalnym krótkim dniu, do- świetlanie siewek jest więc konieczne dopiero wtedy, gdy rośliny przekroczą to młodociane stadium. Kalanchoe rozmnażane z sadzonek należy doświetlać zawsze podczas krótkich dni, aby dostatecznie silnie się rozrosło, gdyż w przeciwnym razie zbyt wcześnie wytworzy kwiatostany. Rośliny doświetla się tak, aby długość dnia wynosiła 14 godzin. Stosuje się oświetlenie 50—100 W/m2. Zamiast przedłużania naturalnego dnia można doświetlać rośliny nocą, w godzinach 22.00—2.00 bez przerwy lub cyklicznie, dając 15 minut światła i 45 minut ciemności.
Zaciemnianie roślin powinno się rozpocząć w zależności od wymagań odmiany 12—20 tygodni przed planowanym terminem kwitnienia. Przez 5—6 tygodni zaciemnia się szklarnię od godz. 16.00 lub 17.00 do godz. 7.00 dnia następnego, aby długość dnia wynosiła 9—10 godzin. Po 12—15 dniach zaciemniania można stosować co tydzień 1—2-dniową przerwę np. na sobotę i niedzielę.
Temperatura w szklarni podczas dni krótkich powinna wynosić 20—25°C w dzień i 15°C w nocy. Szczególnie trudne jest utrzymanie tej temperatury latem, podczas upałów, gdyż pod materiałem zaciemniającym powietrze silnie się nagrzewa. Temperatura wyższa niż 30°C znacznie opóźnia tworzenie się pąków kwiatostanowych. Tak więc odmiany wymagające niskiej temperatury (15—20°C) do inicjacji pąków są mniej przydatne do sterowanej uprawy latem.
Wiele odmian polecanych do uprawy na kwiat cięty, bez specjalnych zabiegów tworzy 2—3 silne rozgałęzienia. Natomiast roślinom odmian słabo się krzewiących przycina się wierzchołki pędów 3—4 tygodnie przed rozpoczęciem zaciemniania, a najpóźniej na początku traktowania krótkim dniem. Zabieg ten zawsze przedłuża okres produkcji o 2—3 tygodnie.
Kwitnienie roślin rozpoczyna się w zależności od wczesności odmiany po upływie 11—18 tygodni od rozpoczęcia zaciemniania. Długość tego okresu nazywa się reakcją tygodniową; jest ona bardzo zmienna i zależy nie tylko od odmiany ale także od pory roku.
Pielęgnowanie roślin. Zarówno w normalnej jak i sterowanej uprawie zwraca się uwagę przede wszystkim na utrzymanie optymalnej temperatury w szklarni, dostateczne wietrzenie i umiarkowane podlewanie. Duże wahania temperatury i wilgotności podłoża mogą spowodować opadanie liści. W okresie jesiennym i zimowym wysoka wilgotność powietrza przy niskiej temperaturze sprzyja rozwojowi zgnilizny^pędu i mączniaka właściwego, a także gnicia korzeni. Należy więc unikać nadmiernego zagęszczenia roślin na zagonach, a jeśli są uprawiane w doniczkach rozstawiać je w miarę wzrostu.
We wszystkich stadiach rozwojowych kalanchoe wymaga pełnego dostępu światła. Cieniuje się tylko sadzonki oraz rośliny bezpośrednio po przesadzaniu do większych doniczek lub wprost na zagony. Brak światła powoduje nadmierne wydłużanie się pędów i bardzo słabe wybarwianie kwiatów.
Rośliny uprawiane latem w inspektach należy chronić przed długotrwałymi opadami zakładając okna, a w okresie silnych upałów również zabezpieczać przed przypaleniem liści stosując cieniówki. Doniczki zagłębia się w ziemi, aby podłoże w nich nie przesychało. W końcu września przenosi się znów rośliny do szklarni, gdzie pozostają do kwitnienia.
Zbiór kwiatów. U odmian wczesnych kwitnienie w normalnej uprawie rozpoczyna się już w' listopadzie, natomiast odmiany późne zakwitają dopiero w marcu, kwietniu. Wielkość plonu kwiatów zależy od gęstości sadzenia i sposobu uprawy, ale jest również cechą odmianową. Uprawa jest opłacalna wtedy, gdy z m2 można zebrać około 100 kwiatostanów. Długość szypułek kwiatostanowych powinna wynosić co najmniej 30 cm. Do cięcia przystępuje się,* gdy pierwsze, najbardziej zewnętrzne kwiaty w kwiatostanie są rozwinięte i dobrze wybarwione. Ich trwałość wynosi nawet 20 dni bez stosowania specjalnych środków chemicznych. Kalanchoe przeznaczone do wysyłki wiąże się w pęczki i owija w miękki papier, a następnie układa luźno w kartonach. Transport kwiaty znoszą bardzo dobrze. *
Ochrona przed chorobami i szkodnikami. Bardzo duże straty w uprawie kalanchoe spowodować może grzyb z rodzaju Phytophthora, rozwijający się w niskiej temperaturze (10—12°C) i wysokiej wilgotności powietrza. Wywołuje on zgniliznę nasady pędów powodującą zamieranie roślin. Aby zapobiec występowaniu choroby konieczna jest dezynfekcja podłoża, skrzynek i doniczek, a także opryskiwanie roślin preparatami kaptanowymi lub zinebowymi, takimi jak Kaptan (0,2%), Cyntcotox (0,2%), Dithane M-45 (0,2%).
Przeciwko mączniakowi prawdziwemu (czynnik chorobotwórczy — Oidium kalanchoe) stosuje się odparowywanie siarki w szklarni (75 g/100 m3) lub opryskiwanie takimi preparatami jak Siarkol (0,3%), Funaben 50 (0,05%) czy Saprol (0,1%).
Zbyt duża wilgotność powietrza w miesiącach zimowych sprzyja rozwojowi choroby fizjologicznej — korkowaceniu pędów. Wzrost roślin jest wtedy zahamowany i jakość kwiatów znacznie się obniża. Mszyce (Aphidodea) zerujące głównie na najmłodszych częściach pędów powinno się systematycznie zwalczać opryskując rośliny preparatami owadobójczymi iak Nogos 500 EC (0,1 %), Pirimor 50 DP (0,1 %), Ultracid 40 EC (0,1%). Niektóre preparaty mogą powodować uszkodzenia liści, dlatego też konieczne jest sprawdzenie reakcji odmiany na określony insektycyd.